UvA-antropoloog: ‘We zijn eigenlijk allemaal digibeet’
Antropoloog Dorien Zandbergen heeft de prijs voor publieke sociologie gewonnen voor haar bijdrage aan het publieke debat over smart cities. Dit deed ze onder meer met een documentaire waarin ze bekijkt hoe mensen een weg zoeken binnen de digitale samenleving. ‘Ik miste in mijn academische werk heel erg het contact met de bredere samenleving.’
Ruim twee weken geleden werd de prijs voor publieke sociologie aan antropoloog Dorien Zandbergen uitgereikt. De prijs wordt gegeven aan Nederlandse sociologen die op een interessante en vernieuwende manier met hun publiek in contact proberen te komen. ‘Ik miste in mijn academische werk heel erg het contact met de bredere samenleving,’ vertelt Zandbergen. ‘Mijn vrienden konden mijn bachelorscriptie nog wel lezen, maar mijn proefschrift over digitale cultuur was voor hen nogal ontoegankelijk. Daar baalde ik van. Ik vond het niet genoeg om alleen met mijn collega’s over mijn onderzoek te praten.’
Daarom maakte ze samen met filmmaker Sara Blom een documentaire over Amsterdam als smart city, een stad die ‘slimmer’ wordt gemaakt door middel van digitale technologie. In deze documentaire met de naam Smart City – Op zoek naar de slimme burger bekijkt Zandbergen de digitale ontwikkeling vanuit de leefwereld van verschillende groepen mensen. Mensen die willen dat Amsterdam een smart city wordt, mensen die niet weten hoe ze een e-mail moeten versturen en mensen die zo geïnteresseerd zijn in nieuwe technologieën dat ze er zelf mee aan de slag gaan.
Allemaal digibeet
Het viel Zandbergen op dat er een groot gat was tussen de beloftes van de digitale samenleving en het daadwerkelijk slimmer worden van de burger. ‘Hoogopgeleiden en minder hoogopgeleiden worstelen beiden met technologie,’ legt ze uit. ‘We zijn eigenlijk allemaal digibeet. De vraag is wie of wat nou slimmer wordt van digitalisering.’
Zandbergen vindt dat alle burgers een mening moeten kunnen vormen over nieuwe technologieën. ‘Het gaat hierbij niet alleen om of mensen digitale technologieën willen gebruiken. Het is ook goed om te weten wat mensen ervan vinden dat aan de hand van de signalen van hun mobiel bijvoorbeeld een profiel van hen wordt gecreëerd, zonder dat ze het doorhebben.’
Slimme lantaarns
In de documentaire vertelt een vrouw uit Amsterdam-Zuidoost, Irene, over haar oude werk als beveiliger in haar buurt. Zandbergen: ‘Ze loste problemen sociaal op. Haar baan is opgeheven. Ze is nu werkloos en moet voor iets nieuws solliciteren. Dit kan ze alleen doen als ze haar digitale kennis bijspijkert. In de buurt staan nu slimme lantaarns met sensoren die zorgen voor veiligheid en sfeer.’ Zandbergen vindt dit een ironische situatie die de vraag oproept of we wel de juiste keuzes maken. ‘Is het niet beter voor de sociale cohesie en een gevoel van eigenaarschap om mensen en niet slimme technologieën een actieve rol te laten nemen in buurtbeheer?’
In de afgelopen jaren is al veel aandacht geweest voor gesprekken over ethiek en democratie in een digitale samenleving, onder andere bij gemeenten en bedrijven. ‘Ik hoop dat onze film daar wat aan heeft bijgedragen,’ zegt Zandbergen. ‘Het was mijn doel om verschillende mensen met elkaar in gesprek te laten gaan over digitalisering. Dat heb ik in de film gedaan. Ook heb ik de film vertoond aan verschillende groepen mensen door het hele land.’
Aantrekkelijk en toegankelijk
Het maken van de film kostte veel tijd en moeite, aldus Zandbergen. ‘Ik ben een dag minder gaan werken op de universiteit om de film te kunnen maken. Daar heb ik bewust voor gekozen, maar het telt niet mee als academische output. Binnen de academische wereld draait het nog steeds voornamelijk om het publiceren van artikelen in academische tijdschriften. De prijs is een heel mooie erkenning. Het laat zien dat er binnen de academische wereld toch wel waardering is voor dit werk. De prijs was voor mij overigens een complete verrassing, eerlijk gezegd wist ik niet dat deze bestond. Ik zie de prijs als aanmoediging om met dit werk door te gaan.’
Het liefst wil Zandbergen haar academische werk samen laten gaan met film en andere vormen van publiek debat. Ze vindt het een uitdaging om complexe wetenschappelijke onderwerpen om te zetten in een aantrekkelijke en toegankelijke vorm. ‘Voor veel onderzoekers is het een te groot risico om veel tijd en energie hierin te stoppen, omdat dit ten koste gaat van hun academische publicaties,’ vertelt Zandbergen. ‘Het zou goed zijn als je als onderzoeker meer wordt ondersteund en gewaardeerd in dit soort werk.’
