‘Bijles is tegenwoordig ook voor slimme leerlingen’
Docent onderwijskunde Louise Elffers presenteert vandaag haar boek De Bijlesgeneratie, waarin ze haar licht werpt op de groeiende competitie in het basis- en middelbaar onderwijs. ‘Als iedereen op zijn tenen loopt, ziet niemand meer iets.’
Leerlingen op basis- en middelbare scholen nemen – voor zover hun portemonnee het toelaat – en masse bijles om maar zo hoog mogelijk te komen op de onderwijsladder. In haar nieuwe boek De bijlesgeneratie – opkomst van de onderwijscompetitie kijkt universitair docent onderwijskunde Louise Elffers kritisch naar dit verschijnsel. Immers: het kunnen volgen van privé-bijles door leerlingen vergroot de kansenongelijkheid in het onderwijs.
Wie horen er eigenlijk bij de bijlesgeneratie?
‘Het gaat om de huidige en toekomstige leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs voor wie het volgen van bijles een standaardonderdeel van de schoolloopbaan is of is geworden. Het gaat hier vooral om de term “standaardonderdeel” om aan te geven dat het niet gaat om het incidenteel volgen van bijles, maar om een integraal onderdeel van de schoolloopbaan.’
Wie niet goed is volgt bijles, herinner ik me nog van mijn eigen schooltijd.
‘Dat klopte destijds, maar het grote verschil met vroeger is dat bijles tegenwoordig niet alleen meer een remediërende functie heeft, wat het vroeger wel had: minder hard werkende of minder slimme leerlingen bijspijkeren. Tegenwoordig volgen ook de vlijtige, hardwerkende en intelligente leerlingen bijles. Bijles heeft de functie gekregen van “het zekere voor het onzekere nemen”. Mede daardoor is een grote mate van competitie in de klas is ontstaan.’
Het draait in de wereld toch om competitie?
‘Vaak wel, maar het gaat om de ongewenste effecten. Op zich is er niets op tegen als de Nederlandse zesjescultuur verdwijnt, maar aan de andere kant: als iedereen op zijn tenen loopt, ziet niemand meer iets. En dat is wat er gebeurt.’
Het Nederlandse schoolsysteem werkt volgens u overmatige competitie in de hand. Hoe zit dat?
‘Op Nederlandse scholen worden leerlingen al heel vroeg uitgesorteerd. Dat wil zeggen: er wordt al op heel jonge leeftijd bepaald wat leerlingen kunnen en wat niet. Al vanaf groep zes van de basisschool worden leerlingen met testen en toetsen permanent met elkaar vergeleken. Wie in groep acht niet bij de twintig procent beste leerlingen behoort, maakt weinig kans op een vwo-advies; en dat is wel wat ouders willen. Dus koersen ouders al in een vroeg stadium op bijles aan. Overigens doen niet alle ouders dat: we zien dat ouders die zelf hoger opgeleid zijn, dat ook voor hun kinderen willen en daar aan werken.’
Ouders met geld zullen altijd geld kunnen uitgeven voor bijles.
‘Ja, dat zie je ook internationaal. Uit Aziatisch onderzoek blijkt dat ouders er uiteindelijk de voorkeur aan geven hun kinderen niet binnen de school, maar op een duur privé–instituut bijles te laten hebben. Ze vinden dat individuele begeleiding en maatwerk op privé-instituten beter is gegarandeerd.’
Hoe kunnen we voorkomen dat bijles niet langer standaardonderdeel is van een schoolloopbaan?
‘We moeten erkennen dat onderwijscompetitie een wereldwijde ontwikkeling is, maar we kunnen de effecten daarvan wel verzachten door bijvoorbeeld de onderwijsroutes te flexibiliseren en het wisselen van onderwijsroute makkelijker te maken, zodat bijles niet per se nodig is om een plek veilig te stellen op een route. Verder pleit ik voor meer individuele begeleiding en maatwerk binnen de school: minder klassikaal les en meer les in begeleide groepjes, waarvan bijles een onderdeel uitmaakt. Scholen moeten zich zelf verantwoordelijk voelen voor het integrale leerproces van leerlingen en dat gebeurt niet als leerlingen allemaal extern bijles volgen.’
Komt er ook een bijlesgeneratie aan in het hoger onderwijs?
‘Dat zou kunnen. Vroeger was het heel bijzonder om doctorandusEen doctorandus-titel is vergelijkbaar met de huidige mastergraad. te zijn, maar dat is het allang niet meer. Dus gaan studenten zich onderscheiden met het volgen van een honoursopleiding, een tweede of derde master, of het predicaat cum laude. Bijles nemen om dat niveau te halen ligt dan voor de hand. Hier en daar duikt de term “begeleid studeren” al op.’
Vanavond vindt in Pakhuis De Zwijger een debat plaat over het boek van Elffers in aanwezigheid van de auteur, VO-raad voorzitter Paul Rosenmöller en vertegenwoordigers van ouders, scholen en leerlingen. Hier kun je je aanmelden als je nog wil komen.
