‘Wetenschap anders framen leidt tot minder scepsis’
Niet elke vorm van scepsis over wetenschap is vergelijkbaar. Zo hangt scepsis ten aanzien van klimaatverandering samen met politieke overtuiging, terwijl scepsis over vaccinaties consistent samenhangt met religieuze overtuiging. Scepsis over genetische modificatie staat dan weer met geen van beide variabelen in relatie.
Dat blijkt uit een representatieve studie onder Noord-Amerikanen, uitgevoerd door UvA-psycholoog Bastiaan Rutjens en zijn collega’s, dat werd gepubliceerd in Personality and Social Psychology Bulletin.
De onderzoekers legden in verschillende studies aan groepen respondenten online vragen en stellingen voor, waaronder stellingen als ‘menselijke uitstoot van CO2 leidt tot klimaatverandering’ en ‘vaccinaties leiden tot autisme’. Ze bevroegen de respondenten met een soort basistest ook op hun kennis over wetenschap en lieten hen een kleine taak doen waarin ze konden aangeven hoe belangrijk de overheid wetenschap zou moeten vinden. Zo kwam Rutjens erachter dat scepsis ten aanzien van klimaatverandering samenhangt met politieke overtuiging: hoe conservatiever, hoe sceptischer. Scepsis over vaccinaties hangt juist samen met religieuze overtuiging: hoe orthodoxer, hoe sceptischer over kennis rondom vaccinaties.
Bastiaan, waarom zou een sceptisch journalist de resultaten van jouw onderzoek moeten geloven?
‘Omdat we op een gestructureerde manier onderzoek hebben gedaan. Laten we zeggen: de data spreken voor zich. In Nederland is het vertrouwen in de wetenschap overigens nog aardig groot, groter dan bijvoorbeeld het vertrouwen in kerk, rechtspraak of politiek. Maar in Noord-Amerika is het vertrouwen in der wetenschap echt veel minder en dat wantrouwen is sinds het aantreden van Trump nog groter geworden.’
Waarom hebben jullie juist gekeken naar klimaatonderzoek, genetische modificatie en vaccinaties?
‘Omdat het onderwerpen zijn waarnaar in Noord-Amerika al veel onderzoek is verricht. Er is veel kennis over en het zijn onderwerpen die veel aan de orde komen in het publiek debat en in de media. Overigens krijgt een onderwerp als vaccinaties ook in Nederland steeds meer aandacht, ook buiten de traditionele bible belt.’
In hoeverre speelt wetenschapsfraude een rol in de beeldvorming rond wetenschap?
‘Daar hebben we niet specifiek onderzoek naar verricht, maar het heeft wel invloed op de status van de wetenschap. Het is natuurlijk niet zo dat één Diederik Stapel de hele wetenschap rot maakt, maar er verschijnen tegenwoordig veel kritische artikelen en blogs die de wetenschap – soms overdreven negatief – in het daglicht zetten. Veel wetenschappers kibbelen met elkaar in de media over hun inzichten. Mensen denken dan gemakkelijk: als zij elkaar al niet geloven, waarom zou ik hen dan geloven?’
Enige maanden geleden nodigde Wageningen University een klimaatscepticus uit om een toespraak te houden tijdens de opening van het Academisch Jaar. Er ontstond veel commotie over.
‘Maar toch was het een goed idee om zo iemand uit te nodigen. Het kan een hele goede functie hebben om het debat aan te zwengelen.’
Je hebt ook onderzoek naar een mogelijke oplossing voor scepsis: niet de kennis over wetenschap vergroten, maar wetenschap anders framen. Hoe doe je dat?
‘Mensen die om politieke of religieuze redenen sceptisch staan tegenover de wetenschap zijn daarvan meestal diep moreel overtuigd. Dat kun je niet meer veranderen. Dan is het beter om de wetenschap op een andere manier te presenteren. Het blijkt bijvoorbeeld dat conservatieve mensen eerder open staan voor het klimaatprobleem als wordt gerefereerd aan het verleden en niet aan de toekomst. Het zou slim kunnen zijn om zo over klimaat te spreken. Progressieve mensen zijn toch wel overtuigd van het klimaatprobleem, maar op deze manier haal je ook conservatieve en sceptische mensen aan boord.’
In je onderzoek zijn alleen respondenten en data uit Noord-Amerika gebruikt. Nu Europa?
‘We willen inderdaad ook dergelijk onderzoek gaan doen in Europa, al zullen we misschien wel andere onderwerpen eraan toevoegen, bijvoorbeeld de vraag in hoeverre het al dan niet geloven in de evolutietheorie gerelateerd is aan sceptische attitudes ten aanzien van de wetenschap.’
Lees hier de Engelstalige samenvatting van het artikel van Rutjens en zijn collega-onderzoekers.
