‘Salafisten en hipsters hebben meer gemeen dan je denkt’
Salafisten zeggen terug te keren naar het oorspronkelijke geloof, maar niets is minder waar, betoogt universitair hoofddocent Michiel Leezenberg. Het salafisme en de daarbij horende preutse seksuele moraal zijn juist door en door modern, zo schrijft de filosoof en islamdeskundige in zijn boek De minaret van Bagdad: Seks en politiek in de islam, dat vorige week verscheen.
U vergelijkt salafisten met hipsters. En dan heeft u het niet alleen over de baarden.
‘Beide stromingen zijn apolitiek en draaien om individuele lifestyle, om de vraag hoe je je leven vormgeeft. Uiterlijke details spelen daarin een grote rol: zoals de hipster let op de juiste koffie en gezonde voeding, houdt ook de salafist zich aan allerlei leefregels. Door hun kleding, lichaamsbeharing et cetera laten ze zien wat voor soort persoon ze zijn.’
Wat is de belangrijkste conclusie van uw boek?
‘Dat de seksuele moraal van salafisten, en van hedendaagse moslims in het algemeen, door en door modern is. Het moderne salafisme is vooral ontstaan als reactie op het marxisme-leninisme, dat ook een blauwdruk voor het leven probeerde te geven. Salafisme is niet revolutionair maar burgerlijk, achter al die regeltjes schuilt de vraag: doe ik het wel goed? Niet voor niets is de stroming vooral populair onder bekeerlingen.’
Hoe verklaart u de populariteit onder Marokkaans-Nederlandse jongeren?
‘Populariteit is relatief, het gaat om een minderheid, maar adolescentiepsychologie speelt er deels een rol in. Veel Marokkaans-Nederlandse jongeren zijn hoger opgeleid dan hun ouders en imams. Het salafisme is hun manier om zich tegen hen af te zetten, maar ook tegen de Nederlandse samenleving, die ze in toenemende mate als vijandig beschouwen.’
Een onderzoek naar seks in de islam, hoe bent u op dit onderwerp gekomen?
‘Het thema heeft zich als het ware aan mij opgedrongen. Ik doe onderzoek naar de islam en seks kwam telkens weer als onderwerp naar voren. In oude teksten wordt gerept over jongensbordelen en in die teksten laten de expliciete passages weinig aan de fantasie over. Tegenwoordig worden allerlei vormen van seks door fundamentalistische moslims juist als iets verderfelijks gezien, denk aan de strijders van IS die homo’s van hoge gebouwen gooien of aan de Taliban die overspelige vrouwen stenigt. Het leek me zaak om eens te onderzoeken hoe de moraal ten opzichte van seks is veranderd en waardoor.’
En? Waardoor komt het?
‘Het kolonialisme wordt vaak genoemd als verklaring voor de verpreutsing van de islam. De Britten zouden volgens die theorie de burgerlijke victoriaanse seksuele moraal naar de islamitische wereld hebben geëxporteerd. Dat vind ik niet heel erg waarschijnlijk, want het was echt niet zo dat de ideeën van de koloniale machten klakkeloos werden overgenomen. Ik denk dat het veel te maken heeft met de opkomst het moderne nationalisme en de opkomst van de natiestaat in de negentiende eeuw. Toen kwam het idee op dat de man als soldaat voor zijn vaderland moet vechten en de vrouw voor nakomelingen moet zorgen die dan later weer het land zullen dienen. Homoseksualiteit wordt dan iets slechts omdat het geen patriottisch doel dient.’
Hoe heeft u onderzoek gedaan?
‘Het is een historisch onderzoek dus ik heb vooral heel veel oude teksten gelezen. Zowel ván als óver moslims door de jaren heen.’
Kan uw onderzoek iets bijdragen aan de actuele discussie over de islam?
‘Om te beginnen kan het denk ik helpen om een beter zicht te krijgen op wat de werkelijke dynamiek erachter is. Vaak wordt gezegd: moslims zijn nog niet zo ver gemoderniseerd dat ze homoseksualiteit, vrouwenemancipatie en zo voort accepteren, maar als het verhaal klopt wat ik vertel dan zijn die homofobie, die preutsheid en dat conservatisme ten aanzien van vrouwenlichamen juist modern.’
