Wilders zal winnen, of hij nou veroordeeld wordt of niet
Het zal voor velen een principiële zaak zijn om PVV-leider Geert Wilders voor zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraak te vervolgen, uit UvA-onderzoek blijkt dat Wilders er electoraal garen bij zal spinnen. Of hij vrijdag nou veroordeeld wordt of niet.
‘Mensen die me willen stoppen zullen me eerst moeten vermoorden,’ zei Geert Wilders op 23 november tijdens zijn slotwoord in het tweede Wildersproces. ‘Als u mij veroordeelt, veroordeelt u half Nederland.’
De PVV-voorman wordt vervolgd omdat hij tijdens een verkiezingsbijeenkomst in een Haags café aan zijn aanhangers vroeg: ‘Willen jullie […] meer, of minder Marokkanen?’ Waarop het publiek ‘minder!’ scandeerde. ‘Dan gaan we dat regelen,’ zei Wilders. Op een markt in de Haagse wijk Loosduinen zei Wilders tijdens een flyeractie een paar dagen eerder over de bezoekers van de markt: ‘Voor die mensen doen wij het nu. Die stemmen op een veiliger en socialer [stad] en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan, ook wat minder Marokkanen.’ Het Openbaar Ministerie heeft een boete van 5.000 euro geëist op grond van groepsbelediging en het aanzetten tot haat jegens Marokkanen.
‘Het vrije woord laat zich niet opsluiten,’ aldus Wilders in de extra beveiligde rechtbank van Schiphol. Hij maakte een onverschrokken indruk. Niet ten onrechte. Zijn vervolging zal voor de mensen die aangifte hebben gedaan een principiële zaak zijn, de invloed die Wilders heeft op het publieke debat zal alleen maar toenemen. Wilders’ electorale aantrekkingskracht wordt door een strafproces namelijk vergroot, blijkt uit onderzoek van Joost van Spanje en Claes de Vreese, onderzoekers in de politieke communicatie aan de UvA.
(Bekijk en beluister hieronder de uitspraken van Geert Wilders. De tekst loopt door onder de video.)
Gedoogsteun
‘Mijn stem is de stem van velen. Anderhalf miljoen mensen stemden op de PVV, en dat worden er vanaf maart nog veel meer,’ zei Wilders in zijn slotwoord. Als we de peilingen moeten geloven zou de PVV bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart volgend jaar voor het eerst in haar geschiedenis de grootste partij van het land kunnen worden. Dat er nu een strafproces tegen Wilders wordt gevoerd zou hem daarbij een zetje in de rug kunnen geven om dat politieke succes te verzilveren.
Dat was al te zien toen Wilders zeven jaar geleden voor het eerst vervolgd werd vanwege zijn islamkritische film Fitna. ‘Het leverde hem een tot vier extra zetels op,’ zegt universitair hoofddocent politieke communicatie Joost van Spanje. In een artikel dat hij erover schreef op opinieblog Joop.nl merkte de politicoloog op dat die winst hem net genoeg zetels gaf voor een sleutelpositie.
De PVV kreeg 24 zetels. ‘Daarna was het kabinet Rutte I twee jaar lang afhankelijk van Wilders’ gedoogsteun.’ Met de zetels van de PVV erbij kwam de coalitie van VVD en CDA namelijk op een krappe meerderheid van 76 zetels.
(De tekst loopt door onder de foto.)
Migratienieuws
Opvallend was dat Wilders zijn extra stemmen vooral haalde bij de grote groepen kiezers uit de middencategorie, zegt Van Spanje, ‘die geen uitgesproken mening hebben over integratie’. Maar als je het ze op de man af vraagt, geven ze toe dat ze de multiculturele samenleving een probleem vinden. Tot die kiezers behoort ongeveer de helft van het Nederlandse electoraat.
‘Als je Nederlandse kiezers blootstelt aan migratienieuws, dan zal Geert Wilders stemmen winnen onder mensen die het op dat punt met hem eens zijn. En dat zijn er nogal wat,’ zegt Van Spanje op een flexwerkplek op de achtste verdieping van gebouw C van de Roeterseilandcampus.
Dat zit zo. De partij die vervolgd wordt krijgt veel aandacht, maar ook het onderwerp waarmee die partij zich profileert komt in het middelpunt van de belangstelling te staan. In het geval van de vervolging van Geert Wilders is dat immigratie en integratie.
‘Een vervolging kan onderstrepen dat zijn partij zich daadwerkelijk zeer serieus met het onderwerp bezighoudt. Daardoor trekt de partij kiezers die dat onderwerp ook belangrijk vinden,’ zegt Van Spanje. Het onderwerp wordt volgens hem ‘geprimed’, zoals dat in politicologisch jargon heet; het staat in de belangstelling en kiezers zullen hun stem bepalen op basis van wat ze van immigratiethema’s vinden.
Van Spanje noemt het ‘een electorale goudmijn’. Wilders begrijpt dat goed: tijdens zijn slotwoord zei hij dat hij Nederland wilde beschermen, ‘tegen de migratie uit islamitische landen. En ja, ook tegen het mega-Marokkanenprobleem dat Nederland kent. Ik mag daarover niet zwijgen maar ik moet erover spreken.’ Zo zet de politicus zichzelf neer als eigenaar van het ‘migratieprobleem’.
Afkeer
Iets verder in zijn slotwoord zegt Wilders: ‘Maar liefst een op de vijf Nederlanders zou vandaag PVV stemmen. […] Zij hebben mij gekozen om namens hen te spreken. […] U kent deze mensen wel, leden van de rechtbank. U ontmoet ze iedere dag.’
Ook hier zou Wilders weleens gelijk in kunnen hebben. Volgens het onderzoek van Van Spanje kon Wilders door zijn eerste vervolging zijn potentiële electoraat uitbreiden tot ongeveer de helft van de Nederlandse kiesgerechtigden. Het maakt niet uit of ze het concreet eens zijn met de door Wilders voorgestelde maatregelen, maar wel dat ze een afkeer hebben van immigratie en de multiculturele samenleving.
(Bekijk hieronder het slotwoord dat Geert Wilders op 23 november hield voor de rechtbank. De tekst loopt door onder de video.)
De helft van het electoraat zegt nooit op Wilders te stemmen. De andere helft is kritisch over de multiculturele samenleving. Dat laatste bleek al uit een nationaal kiezersonderzoek in 1994. Het was de tijd dat VVD-leider Frits Bolkestein populair werd nadat hij in een artikel in de Volkskrant had opgeroepen om de taboes rond het integratiedebat te laten vallen. De helft van de kiezers had moeite met de multiculturele samenleving en vond dat nieuwkomers zich moesten aanpassen aan de Nederlandse cultuur. ‘Die voedingsbodem is niet veranderd,’ zegt Van Spanje.
Steekproef
Joost van Spanje kreeg vorig jaar een Vidi-onderzoeksbeurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) toegekend om met een team van vijf personen onderzoek te doen naar juridische actie tegen anti-immigratiepartijen in eenentwintig Europese landen. Hij was jaren daarvoor min of meer bij toeval op het onderwerp gekomen toen het Hof van Amsterdam in januari 2009 iets deed ‘dat niemand verwacht had’: het droeg het Openbaar Ministerie op om Wilders te vervolgen, terwijl het OM eerder had gezegd dat hier geen grond voor was.
Van Spanje en zijn collega, hoogleraar Claes de Vreese hadden een paar weken daarvoor een steekproef gehouden om te onderzoeken waarop kiezers zouden stemmen. Toen het Hof besloot Geert Wilders te vervolgen legden ze dezelfde vragen snel nog eens aan hun onderzoekspopulatie voor.
‘Wat opviel is dat er ineens veel minder mensen waren die een stem op de PVV categorisch uitsloten,’ zegt Van Spanje. ‘De vijver voor Wilders was altijd al groot, die werd nog groter, en er bleven ook nog eens meer kiezers aan zijn hengel hangen.’
Celstraf
In Nederland hangt de partijleider geen celstraf boven het hoofd, en het is ook lastig om een politicus uit zijn politieke rechten te ontzetten. Was dat wel het geval, dan zou een strafproces Wilders en zijn partij meer schade kunnen aandoen. Zo zat in Duitsland de leider van de Nationaldemokratische Partei Deutschlands, Günter Deckert, in de jaren negentig vijf jaar in de gevangenis omdat hij de vicevoorzitter van de Duitse joodse raad in een brief had gevraagd Duitsland te verlaten en een commentaar had geschreven bij een boek waarin de Holocaust werd ontkend.
In België werd Daniel Féret, de leider van het Belgische Front National, veroordeeld tot 250 uur taakstraf en verloor hij voor tien jaar zijn actieve én passieve kiesrecht nadat hij teksten had verspreid die zouden aanzetten tot racisme. Féret had flyers verspreid waarin de partij schreef dat de vestiging van nietEuropeanen in België voorkomen moest worden, om het Belgische volk te beschermen tegen de ‘gevaren van de veroveringslustige islam’. Door Férets veroordeling had het Front National, bij gebrek aan een leider, te kampen met grote organisatorische problemen. ‘Féret kon geen politiek meer bedrijven, en heeft dus ook niets met het proces kunnen winnen.’
In Frankrijk liep onlangs een proces tegen Front Nationalleider Marine Le Pen af met een sisser. Zij vergeleek moslims die op straat aan het bidden waren met een bezettingsmacht. Ze riskeerde een jaar gevangenisstraf en er werd 45.000 euro boete tegen haar geëist, maar de Franse rechter sprak haar vrij.
Cordon sanitaire
In ieder land heeft de vervolging andere effecten. Die kunnen ook veranderen met de tijd. ‘Zo werd Hans Janmaat in 1997 nog veroordeeld voor een uitspraak waar veel Nederlanders tegenwoordig de schouders over ophalen,’ zegt Van Spanje. Tijdens een demonstratie in Zwolle had de leider van de Centrum Democraten gezegd: ‘Wij schaffen, zodra wij de mogelijkheid en de macht hebben, de multiculturele samenleving af.’
Janmaat kon door dit soort uitspraken moeilijk zaaltjes huren voor campagnebijeenkomsten. Bovendien wilde niemand in de Tweede Kamer met Janmaats fractie samenwerken en de pers besteedde maar mondjesmaat aandacht aan de rechtse politicus.
(De tekst loopt door onder de foto.)
‘Bij Geert Wilders is het een ander verhaal,’ zegt Van Spanje. ‘Hij wordt niet doodgezwegen door de pers. Er is geen cordon sanitaire, en voor zover bekend ook geen infiltratie door de geheime dienst.’ Daardoor wordt het volgens de politicoloog een ander spel; met gunstiger randvoorwaarden. ‘Juridische maatregelen zullen op zichzelf niet veel kunnen uitrichten tegen een speler die zo sterk staat als Wilders.’
Al zal het Geert Wilders er mogelijk niet om te doen zijn, hij heeft alle gelegenheid om zijn proces electoraal uit te buiten. Toch maakt de wetenschapper pas op de plaats. Het valt namelijk nog te bezien hoeveel zetels het de PVV deze keer uiteindelijk gaat opleveren.
‘Bij het eerste Wildersproces was het nog nieuw.’ Nu niet meer. Wilders’ vijver is bij het eerste proces al flink uitgebreid. Iedereen heeft zijn mening over de vervolging wel gevormd. Bovendien zijn de verkiezingen pas op 15 maart. ‘Hoe dichter voor de verkiezingen, hoe meer effect het heeft,’ denkt Van Spanje.
Dan is er nog iets. In zijn slotwoord voor de rechtbank zei Wilders: ‘Al die mensen [die op mij gestemd hebben] zullen het vertrouwen in de rechtsstaat verliezen.’ Dat is nog maar de vraag, denkt Van Spanje. ‘We hebben dat effect bij het eerste Wildersproces niet gevonden. Maar het kan natuurlijk zijn dat het bij een veroordeling anders zal zijn.’ Aanstaande vrijdag doet de rechter uitspraak.
Dit artikel verscheen op 30 november in Folia 11.
