Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Illustratie: Idris van Heffen
opinie

'Stop de verengelsing van hbo en universiteit'

Ton Nijhuis,
16 juli 2015 - 16:04

Richt de blik eens op Duitsland en Frankrijk, in plaats van obligaat achter de VS aan te lopen, schrijft Ton Nijhuis vandaag in de Volkskrant. Nijhuis is directeur van het Duitsland Instituut van de UvA en waarschuwde al eerder in Folia dat de Duitse taal in Nederlandse wetenschappelijke kringen is gemarginaliseerd. Lees hieronder het artikel dat Nijhuis vandaag in de Volkskrant publiceerde, en discussieer mee in de comments.

In de strategische agenda hoger onderwijs en onderzoek 2015-2025 van minister Jet Bussemaker staan een paar behartigenswaardige opmerkingen over de verengelsing van het hoger onderwijs in relatie tot internationalisering. Zij waarschuwt er terecht voor het Nederlands niet te veronachtzamen.

Het aantrekken van buitenlandse studenten is natuurlijk eenvoudiger wanneer het onderwijs in het Engels wordt gegeven. Engelstalige opleidingen kunnen potentieel een veel grotere markt aanboren dan Nederlandstalige. Gegeven het feit dat universiteiten gefinancierd worden naar rato van het aantal diploma's dat wordt behaald, ontstaat er de perverse prikkel voor de universiteiten en hogescholen om zo veel mogelijk studenten te werven.

Het leidt wel tot een hoger budget, maar toch zou dit niet het doel van de instellingen mogen zijn. Centraal moet immers de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek staan en niet de kwantiteit. Engelstalig onderwijs en veel buitenlandse studenten betekenen niet automatisch dat het onderwijs daarom ook beter wordt. Daarom zal veel preciezer moeten worden duidelijk gemaakt welk onderwijsdoel hiermee wordt nagestreefd.

Voordeel
Ik was laatst met mijn zoon naar een open dag van een geschiedenisopleiding. We kregen te horen dat men een marktonderzoek had gedaan naar de wensen van mogelijke toekomstige werkgevers. Met stip op één stond: goed Nederlands kunnen schrijven. Daar wordt, zo kregen we te horen, veel tijd en zorg aan besteed, maar ondertussen is er een discussie of de bachelor geschiedenis toch niet Engelstalig moet worden. 95 procent van de afgestudeerden komt echter in een Nederlandstalige omgeving te werken.

Is voor hen een Engelstalige opleiding echt een voordeel? Een historicus die goed Engels kan, is daarmee nog geen beter historicus. Wanneer een Engelstalige bachelor ertoe leidt dat Nederlandse studenten na vier jaar noch in goed Engels noch in goed Nederlands een goed verhaal kunnen schrijven, hebben we het slechtste van twee werelden bereikt.

Een ander punt is dat door de exclusieve aandacht voor het Engels, het Frans en het Duits als wetenschapstalen steeds verder worden gemarginaliseerd aan de universiteit. De Nederlandse geesteswetenschappen hadden altijd het voordeel dat ons land tussen drie taalgebieden ligt ingeklemd waarvan zij konden profiteren. Dit verbreedde de blik. Exclusieve aandacht voor de Engelstalige literatuur daarentegen is welbeschouwd een vorm van provincialisme.

Diversiteit
Universiteiten bloeien juist door diversiteit. Hierdoor is de kans het grootst dat spannende ideeën en ontwikkelingen in een vakgebied ontstaan of in ieder geval niet over het hoofd worden zien. Bovendien lijkt de Nederlandse maatschappij in vele opzichten veel meer op bijvoorbeeld Duitsland dan de VS.

Denk slechts aan politicologisch onderzoek naar politieke partijen. Het Duitstalig onderzoek is voor ons bijzonder relevant, omdat hun partijen veel verwantschap vertonen met de Nederlandse; veel meer dan de Amerikaanse. Toch oriënteren maar weinig politicologen zich op Duitsland, omdat dit een vorm van academische zelfmoord is. Je kunt, om een ander voorbeeld te noemen, economie studeren zonder ook maar ooit iets over Duitsland te horen, terwijl 25 procent van onze economische betrekkingen met de Bondsrepubliek zijn.
grungerflag

Variatie
De evolutietheorie van Charles Darwin draait om variatie en selectie. Dit principe is ook toepasbaar op de wetenschap. Het onderzoek moet in vele richtingen gaan (variatie), waarbij de meest succesvolle ontwikkelingen zich zullen doorzetten (selectie). We moeten de variatie doorlopend blijven koesteren, ten behoeve van toekomstige vernieuwing. Zij wordt echter door de verengelsing steeds meer afgeknepen.

Dat geldt overigens ook voor de verdeling van onderzoeksgelden. Darwin zou nooit een NWO-subsidie hebben gehad. Daarvoor was zijn onderzoek te afwijkend. Wij doen tegenwoordig aan mainstreaming. Het publiceren in peer review journals met een hoge impactwaarde, betekent in de praktijk vooral publiceren in Angelsaksische tijdschriften, die natuurlijk zelf weer een theoretische bias hebben. Ook hierdoor wordt mainstreaming versterkt en is de oriëntatie op andere taalgebieden dan het Engels een minpunt. Waar dit toe kan leiden heeft de economische wetenschap de afgelopen jaren pijnlijk duidelijk gemaakt.

Daarom zou het wenselijk zijn de variatie weer meer ruimte te geven. Wanneer we internationalisering echt serieus willen nemen, moeten we daarom ook juist bewust investeren in de niet-Angelsaksische internationalisering. Nu wordt de uitgaande mobiliteit van studenten vaak nog door toeristische motieven gestuurd. Leuk, maar het levert dan niet veel meer op dan 'internationale ervaring' als zodanig.

De lat zou hoger moeten liggen. Zorg er bijvoorbeeld voor dat er meer studenten naar Duitsland gaan. De minister heeft hiervoor reeds een klein maar zeer succesvol programma ontwikkeld. Hieruit blijkt dat gerichte stimulansen daadwerkelijk werken. Zorg er ook voor dat Duitstalige literatuur niet volkomen wordt weggedrukt. Kennis over de ontwikkelingen in ons buurland zijn in de geestes- en maatschappijwetenschappen relevanter dan ooit.

Minister Bussemaker wijst terecht op het belang van een goede beheersing van het Nederlands. Ik zou hieraan willen toevoegen dat het voor academisch onderwijs en onderzoek, en vooral in de geestes- en maatschappijwetenschappen, ook essentieel is het Frans en Duits niet te marginaliseren.