Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Marc Kolle (Folia-archief).
opinie

Shell opereert buiten de ethische kaders

2 maart 2023 - 12:00

Academische vrijheid is nooit absoluut, maar ingebed in ethische en wettelijke kaders. Juist daarom moet de samenwerking met Shell stoppen, betogen studenten Carlos van Eck en Noah Pellikaan namens verschillende activistische organisaties.  

Dat de academische vrijheid aan het fundament ligt van gedegen onderzoek aan onze universiteiten staat buiten kijf. Docenten en onderzoekers aan de universiteit moeten een zeer grote vrijheid genieten in het uitvoeren en publiceren van wetenschappelijk onderzoek. Zoals de auteurs van een open brief hierover onlangs zelf ook al aangeven, is de academische vrijheid echter nooit absoluut.  ‘Binnen geldende ethische en wettelijke kaders kiezen wetenschappers zelf wat de juiste projecten en samenwerkingen zijn om hun onderzoekambities te verwezenlijken,’ schrijven zij.

 

Medeplichtig

Maar dat is exact waar de stop op verdere samenwerking toe dient: een belangrijke herijking van de ethische kaders. Shell, een van de grootste vervuilers op aarde, is niet langer het soort bedrijf dat welkom is aan onze universiteit. Een bedrijf dat medeplichtig is aan een waslijst van misdaden, zoals in de Nigerdelta een samenwerking met gewelddadige milities die democratische bewegingen in het land onderdrukken. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) stelt het als volgt in een recent rapport: ‘Wetenschappers moeten steeds een goed evenwicht zoeken tussen academische vrijheid en onafhankelijkheid aan de ene kant en hun maatschappelijke verantwoordelijkheid aan de andere kant.’

 

Dit soort overwegingen staan niet haaks op academische vrijheid, maar maken deel uit van een evenwichtige invulling daarvan. Het herijken van ethische kaders is dan ook niet nieuw in de academische wereld: in 2018 zag de Universiteit Utrecht af van financiering door de tabaksindustrie voor een onderzoek naar (sigaretten)smokkel en in 2022 hief de Vrije Universiteit een onderzoekscentrum op toen bleek dat mensenrechtenschenders het financierde voor onderzoek naar mensenrechten. Waarom zou Shell hier een uitzondering op vormen?

 

Bedreiging

We kunnen het ook omkeren. Juist de samenwerking met dit soort machtige bedrijven vormt een bedreiging voor de academische vrijheid. De KNAW concludeerde in 2018, in een advies over de vrijheid van wetenschapsbeoefening, dat de academische vrijheid inderdaad onder druk staat, maar vooral door de onderfinanciering van fundamenteel onderzoek en een door de overheid gestimuleerde, zo niet afgedwongen, samenwerking tussen universiteiten en het bedrijfsleven. Voor het bewaken van de academische vrijheid lijkt het dus juist van belang, de afhankelijkheid van deze (machtige) bedrijven te breken.

 

Onbetrouwbare partner

Volgens de auteurs van de open brief is Shell een onmisbare partner in een zo snel mogelijke energietransitie. We zijn van Shell afhankelijk, beweren ze, niet alleen van hun kapitaal maar juist van hun kennis over opschaling en logistiek van energietechnologie. Er zijn echter goede gronden om Shell te wantrouwen als een geschikte partner: de koers van Shell wordt voor het overgrote deel bepaald door aandeelhouders die enkel en alleen uit zijn op korte termijn winsten.

 

Shell heeft enorme assets in fossiele brandstoffen. Meer dan negentig procent van de huidige investeringen van Shell gaan nog naar de uitbreiding van de fossiele industrie. Met een snelle (en betaalbare) energietransitie leidt Shell gigantische verliezen, en dit is simpelweg niet in het belang van de aandeelhouders.

 

Dat Shell coûte-que-coûte uit is op kortetermijnwinsten heeft het bedrijf in het verleden al aangetoond. Shell weet al sinds de jaren tachtig welke verwoestende effecten hun bedrijfsvoering voor onze planeet tot gevolg zou hebben. Het bedrijf heeft dit echter moedwillig zo lang mogelijk verborgen gehouden. Met gigantische lobbybudgetten heeft het veertig jaar lang wetenschap en democratie onheus beïnvloed, met als doel klimaatbeleid te blokkeren en te vertragen, enkel om meer rendement te leveren voor hun aandeelhouders. Sinds de jaren tachtig is er weinig veranderd: in 2020 stapte nog een groot deel van de top van Shells hernieuwbare tak op omdat ze geen vertrouwen hadden dat het bedrijf serieus werk maakte van een transitie.

 

Samenwerken versterkt Shell

Samenwerken met Shell en de rest van de fossiele industrie vergroot hun vinger in de pap van de energietransitie. Shell heeft keer op keer getoond dat ze haar positie in de energietransitie misbruikt voor het vertragen van klimaatbeleid. Niet voor niets is het bedrijf kampioen greenwashing; het bedrijf heeft een groen imago nodig om het beleidsproces te verstoren met zijn megalobby. Via samenwerking met universiteiten wordt Shell legitimiteit geboden

 

Octrooi

Bovendien heeft Shell via samenwerking met universiteiten mogelijk eenvoudig toegang tot octrooien op ontdekkingen die aan de universiteit worden gedaan. ‘Octrooien zijn een belangrijk middel om kennis exclusief te beschermen en daarmee een technologische voorsprong op concurrerende marktpartijen te nemen,’ stelt NWO op zijn website. Dit zou Shell in staat stellen om nieuwe groene bedrijven van de markt te houden. Het gevolg hiervan is een vertraging van de transitie en energie die voor een duurdere prijs op de markt komt. Onderzoeksresultaten moeten direct en openbaar beschikbaar worden gesteld zodat de transitie snel, eerlijk en transparant verloopt.

 

Universitaire samenwerken met Shell betekent dat we een bijdrage leveren aan het onderhouden en vergroten van de kennisinfrastructuur van het bedrijf: een netwerk van mensen, kennis en kapitaal gespecialiseerd in schaalvergroting en logistiek. Samenwerking vergroot bovendien onze afhankelijkheid van een actor met een belang dat regelrecht tegenover het onze staat.

 

Klimaatrechtvaardigheid

Wij willen niet alleen een snelle energietransitie, we willen ook een inclusieve, sociale, rechtvaardige wereld voor iedereen. Een energietransitie met aan het hoofd grote bedrijven gaat niet leiden tot breed toegankelijke duurzame energie, maar zal slechts bijdragen aan het in standhouden van een wereldeconomie gebaseerd op uitbuiting van mens, dier, natuur, milieu en klimaat. We zoeken niet alleen een oplossing voor de middenklasse in het mondiale noorden. Wij eisen klimaatrechtvaardigheid voor iedereen.

 

Noah Pellikaan volgt een bachelor politicologie, Carlos van Eck een master militaire geschiedenis. Zij hebben deze bijdrage geschreven namens een coalitie van acht activistische organisaties, te weten:  Activistenpartij UvA; UvA Rebellion, Decolonization Club, Mokum Kraakt, Students for Justice in Palestine, Autonomous Student Struggle, End Fossil Occupy! en Rood Socialistische Jongeren. Zij bezetten op 16 januari het pand van de voormalige Amsterdamse Academische Club.