Han van der Maas | Over de klassenstrijd en de spellingssanering
Ingewikkeld politiek correct taalgebruik vergroot vermoedelijk de kloof tussen hoog- en laagopgeleid Nederland. Als we echt iets aan die kloof willen doen moeten we taal juist versimpelen, betoogt columnist Han van der Maas.
Hoogopgeleid Nederland is solidair met laagopgeleid Nederland. We zijn zelfs bereid ‘theoretisch opgeleid’ en ‘praktisch opgeleid’ te zeggen, want voor woordspelletjes zijn we nooit te beroerd. Dat ingewikkeld politiek correct taalgebruik de kloof vermoedelijk alleen maar vergroot, willen we dan weer niet weten. In de VS heeft tachtig procent van de bevolking een probleem met politiek correct taalgebruik en het zou me verbazen als dat hier anders ligt.
Als we echt iets aan de kloof willen doen, moeten we taal juist versimpelen. Een drastische spellingshervorming geeft miljoenen Nederlanders betere kansen om mee te doen, beteugelt de dyslexiecrisis en helpt nieuwkomers in Nederland te integreren. Ons taalonderwijs zou zich dan ook kunnen concentreren op dat wat taal zo mooi maakt.
Maar van onze spelling blijf je af. Hoogopgeleide Nederlanders, van links tot rechts, ontlenen veel zelfrespect aan hun beheersing van onnavolgbare spellingsregels en nemen anderen graag de maat als zij een dt-foutje maken of zich aan een pleonasme bezondigen. Ik ben daar zelf ook niet geheel vrij van.
Bij en bij
Eerdere voorstellen tot spellingsvereenvoudiging werden met hoon overladen. Maurice de Hond stelde in 2016 voor de ‘ei’ en de ‘ou’ af te schaffen. Ik heb me toen verbaasd over de gemakzuchtige weerleggingen die hem ten deel vielen. Men stelde bijvoorbeeld voor dan ook maar de priemgetallen af te schaffen. Anderen wezen er vernuftig op dat sommige woorden in beide spellingen andere betekenissen hebben (pijl, peil). Dat we daar in de spreektaal geen last van hebben en dat veel woorden in de Nederlandse taal een dubbele betekenis hebben (bij) was hen blijkbaar niet opgevallen.
Aksiegroep
De meeste serieuze poging de spelling te hervormen stamt uit 1972, nu vijftig jaar geleden, toen de aksiegroep spellingvereenvoudiging niet alleen voorstelde de ‘ei’ en de ‘au’ af te schaffen, maar ook de werkwoordvervoeging te vereenvoudigen. Dit leidde tot een brede maatschappelijke discussie waaraan bekende schrijvers deelnamen. Op de website van Dolph Kohnstamm, een van de voorvechters, is allerlei prachtig materiaal terug te vinden. Mulisch was bijvoorbeeld tegen: ‘Een vereenvoudiging van de spelling verandert niets aan de bestaande maatschappelijke orde die oorzaak is van de klasse-tegenstellingen en dus verdoezelt een dergelijke verandering de ware tegenstellingen, daarmee ongewild of gewild de machthebbers in de kaart spelend, omdat wéér een oppervlakte-symptoom is opgeruimd,’ aldus wijlen Mulisch. Tja.
dd en tt
De aksiegroep stelde voor in de werkwoordspelling geen overbodige d’s en t’s meer te gebruiken (waar je een t hoort schrijft je een t) en ook de dd en tt in de verleden tijd af te schaffen. Dat is niet zomaar een vereenvoudiging, je schrijft gewoon wat je hoort. De huidige regels vereisen dat je weet (hou je vast): dat het een werkwoord is, dat het een persoonsvorm is, wat de infinitief is, wat de stam is, wat de tijd is, wat de wijs is, wat het onderwerp van de zin is, welke persoon het is, of het enkel- of meervoud is en dat je in de 3e persoon enkelvoud van de voltooid tegenwoordige tijd van de aantonende wijs ‘stam + t’ moet schrijven (Jan Berits, Pleidooi voor spellingsanering, 1972).
Hoe erg dit is bleek uit een onderzoek uit 1971 waarin een eenvoudig dictee was afgenomen bij een landelijke steekproef van 1.700 leerlingen uit 69 hoogste klassen van de lagere school. Slechts 12 procent van alle leerlingen beheerste de spellingregels. De andere 88 procent ontwikkelde waarschijnlijk een grondige hekel aan taalonderwijs. Het lijkt me interessant dit onderzoek van een halve eeuw geleden te repliceren om te zien of de spelling nog verder verslechterd is, zoals zovelen denken.
De kans dat hoogopgeleid Nederland deze spellingssanering accepteert is natuurlijk gering. Maar er komt een moment dat de lagere klasse de machthebbers trotseert en de vermaledijde en wijdverbreide leesstaking opvolgt met hardere acties zoals het uitzetten van spellingscheckers.
Interessant is dat als ik het onderzoeksdictee in die nieuwe werkwoordspelling maak, vertaal naar het Engels in het fantastische vertaalprogramma deepl.com en dan weer terug naar het Nederlands, we weer de huidige onmogelijke spelling krijgen. Dat biedt hoop voor de toekomst. Spellingsfetisjisten kunnen dan vasthouden aan de ouderwetse spelling en met de rest van Nederland blijven communiceren via deepl.
Dit was het dictee
1 De kip broedt (broet) het ei uit.
2 Gisteren kostte (koste) dat boek nog 5 gulden.
3 Vindt (vint) je broer dit fijn?
4 De oorlog breidde (breide) zich uit.
5 De vergrote (vergrote) foto lag in de etalage.
6 Vind (vint) je dit diktee moeilijk?
7 Hij staarde nadenkend (nadenkent) voor zich uit.
8 Hij heeft zijn werk verbeterd (verbetert).
9 De smid smeedde (smede) het ijzer toen het heet was.
10 De kinderen sneden (sneden) hun brood met een mes.
11 Moeder braadt (braat) de kip in de pan.
12 De vluchtelingen leden (leden) veel honger.
13 De jongen stond (stont) op de hoek van de straat.
14 Het schaap blaatte (blate) angstig.
15 Ik hoop dat de spelling vereenvoudigd wordt (wort).
Han van der Maas is hoogleraar psychologische methodenleer.
