‘Een les is een plek om te oefenen met sociaal onveilige situaties’

Pesten, discriminatie, en mentale en fysieke agressie zijn niet acceptabel. Er ligt een verantwoordelijkheid bij allen om op te treden bij sociaal onveilige situaties. Maar wat is een sociaal onveilige situatie? Om mij hierbij te helpen, heb ik helder geformuleerde instructies gekregen: ‘de ervaring van onveiligheid door de persoon is het uitgangspunt, dus niet alleen een situatie of gedraging die objectief en door iedereen als grensoverschrijdend wordt ervaren’. Dat klinkt op papier goed, maar hiermee ontstaan ook nieuwe vragen en dilemma’s. In hoeverre moet je altijd meegaan met de gevoelens van een ander?

Vragen staat vrij---of niet

Laat ik het concreet maken. Ik krijg net als veel van mijn collega’s regelmatig klachten van studenten dat ze zich tijdens de les onveilig voelen omdat ik hen een vraag stel, bijvoorbeeld over iets wat ze vooraf hebben moeten lezen, over hun gedachten over een fenomeen dat in de les wordt besproken, of dat hen wordt gevraagd wat ze van het antwoord of mening van een andere student vinden. Dat willen deze studenten niet. Ze geven aan dat ze daardoor gestrest in de klas zitten, zich niet meer goed kunnen concentreren en het onderwijs als onplezierig en onveilig ervaren. Ze vinden dat ze het recht hebben om niet actief in de klas te participeren. In studentenevaluaties geven studenten deze kritiek soms met felle bewoordingen. Ze menen dat de docent hierdoor een onveilig klimaat creëert en totaal ongeschikt is om les te geven. Bewustzijn van de gevoelens van de docent die dit leest, lijken hierbij wat minder scherp op het netvlies te staan.

Participatie komt van twee kanten

Hoe moet ik hiermee omgaan? Moet ik alleen die studenten laten participeren die zelf om het woord vragen? Of elke student een klein kaartje geven met groene en rode zijde, waarmee ze kunnen aangeven of ze wel of niet willen participeren? En dan maar hopen dat de studenten met een rood kaartje de lestijd niet gebruiken voor het bestuderen van het aanbod van Zalando, zoals ik ook wel heb meegemaakt. Deze student was kwaad dat ik er tijdens de les iets van zei, want het wordt als onveilig ervaren om tijdens de les iemand aan te spreken op ongewenst gedrag, nog zo’n dilemma.

Je leert in didactische cursussen ook drempelverlagende trucjes, zoals studenten eerst twee minuten geven om een antwoord op te schrijven of studenten in fluistergroepjes eerst te laten overleggen. Maar bereid ik studenten dan wel voldoende voor op het echte leven? Zou in hun latere beroepsleven hun leidinggevende bij elke bespreking zeggen: ‘Jullie hebben de stukken gelezen; we nemen even vijf minuten zodat jullie voor jezelf kunnen opschrijven wat je zou willen zeggen, en daarna vraag ik wie dat met de vergadering wil delen; je hoeft je geen zorgen te maken, als je alleen maar bij deze vergadering zit om te horen wat anderen vinden is het ook goed’. Of ‘zojuist hebben jullie de mening van x gehoord, praat even met degene die naast je zit wat je hiervan vindt en dan gaan we daarna weer plenair.’