Rens Bod | Ode aan het onderwijs
5 oktober was de Internationale Dag van de Leraar waarop de kracht en pracht van het onderwijs wordt gevierd. Ondanks alle lippendiensten aan het Nieuwe Erkennen en Waarderen ging deze dag aan de UvA geruisloos voorbij, terwijl we dagelijks het beste uit onze studenten proberen te halen door ze op te leiden tot volleerde onderzoekers.
Al het onderwijs begint met de overdracht van kennis. Maar pas wanneer een student begrijpt hoe de opgedane kennis kan worden ingezet om er problemen mee op te lossen en er nieuwe kennis mee te creëren, weten we het beste te halen uit die student. Bijna elke docent weet hoe taai en moeizaam dit proces kan zijn. Het is al enorm ambitieus om studenten wegwijs te maken in een bepaalde discipline. De volgende stap is om te onderwijzen hoe state-of-the-art problemen kunnen worden opgelost met de opgedane kennis. Het creëren van nieuwe kennis en het kritisch beschouwen ervan gaan nog een stap verder en zijn waarschijnlijk het hoogst haalbare. Het blijft een open vraag hoe deze vaardigheden het beste kunnen worden gedoceerd. Begeestering en aanmoediging door de docent zijn een voorwaarde, maar inspirerende wisselwerking met medestudenten zijn minstens zo belangrijk.
In de geschiedenis van het onderwijs was het streven om studenten zelf onderzoek te laten doen eeuwenlang marginaal. De student moest er vooral niet te originele ideeën op nahouden. Het doel van het universitaire onderwijs was niet om ‘het beste uit studenten te halen’ maar om ‘het beste in studenten te stoppen’. Pas bij de introductie van de onderzoeksuniversiteit in de negentiende eeuw zien we een ander beeld: kritiek wordt als methode ingevoerd in het onderwijs. Wilhelm von Humboldt (1767–1835) zorgde er zelfs voor dat kritiek werd geïnstitutionaliseerd, niet alleen in het onderwijs maar ook in het onderzoek. Daarmee smeedde hij een eenheid tussen onderwijs en onderzoek die al twee eeuwen standhoudt.
Succes zonder weerga
Volgens Humboldt was alleen kennisoverdracht onvoldoende. Voor het behalen van een universitaire graad moesten studenten ook in staat zijn om zelf nieuwe kennis te creëren en deze kritisch tegen het licht te houden, zoals door het bedenken van nieuwe experimenten (in de natuurwetenschappen) of door meerdere bronnen te vergelijken (in de geesteswetenschappen). Dit gebeurde niet in de collegezaal maar in seminars, werkgroepen en laboratoria waar studenten in contact kwamen met de praktijk van het echte onderzoek.
Tegenwoordig is onderzoeksgedreven onderwijs vanzelfsprekend maar aan het begin van de negentiende eeuw was het een revolutionaire vernieuwing. Voor het eerst waren studenten niet alleen passieve luisteraars maar gingen ze zelf op onderzoek uit. De onderzoeksuniversiteit was dan ook een succesverhaal zonder weerga: ze verspreidde zich overal ter wereld. Laboratoria en universitaire collecties werden in razendsnel tempo opgericht, en wetenschap was niet meer weg te denken uit de samenleving.
Grootse Feestdag
Dus ja, de universiteit leidt studenten op tot onderzoekers, wat als het hoogst haalbare wordt gezien. Maar alles begint bij onderwijs. Zonder onderwijs geen onderzoekers. En daarom moeten we Internationale Dag van de Leraar vieren als een grootse feestdag voor alle universitaire medewerkers – docenten, onderzoekers en ondersteuners die gezamenlijk de universiteit mogelijk maken.
Rens Bod is hoogleraar Digital Humantities aan de UvA.
