Rens Bod | Het mooiste wetenschappelijke nieuws van 2022

WOinActie begon in 2017 met een petitie tegen de onderfinanciering van de universiteiten nadat op Prinsjesdag de zoveelste bezuiniging op het WO was aangekondigd. Binnen een paar weken had ik niet alleen ruim 5000 handtekeningen, maar ook een lijst met evenveel emailadressen. Snel daarna werden aan alle 14 Nederlandse universiteiten afdelingen van WOinActie opgericht. Daarna kwamen er demonstraties in Den Haag, witte stakingen, debatten, lobby-acties, opinieartikelen, openluchtcolleges, alternatieve openingen van het academisch jaar, een landelijke aangifte bij de arbeidsinspectie en een open access boekje met veertig stellingen. Uiteindelijk vroeg de Tweede Kamer om een onderzoek naar de universitaire financiering, waarna een onafhankelijk rapport door PwC aantoonde dat de onderfinanciering van de Nederlandse universiteiten was opgelopen tot 1.1 miljard Euro per jaar. Gevolg: onderwijs- en onderzoekskwaliteit staan toenemend onder druk en er is een schrikbarende afname van ongebonden onderzoek.

Mede dankzij de acties van de brede coalitie Normaal Academisch Peil, die er het laatste jaar extra druk op heeft gezet, ging de (toenmalige) minister van OCW, Ingrid van Engelshoven overstag. Ze beaamde dat er een miljard extra per jaar nodig was voor het WO, maar vond dat daar een volgend kabinet een knoop over moest doorhakken. Het coalitieakkoord kwam eind 2021 inderdaad met een extra investering van 1.3 miljard per jaar over de brug. Men wist Robbert Dijkgraaf als minister OCW aan te trekken die eerdere acties van WOinActie had ondersteund. Er gloort weer hoop voor de Nederlandse wetenschap nu deze extra investeringen in rap tempo worden uitgerold.

Tijd voor een evaluatie. Allereerst: had dit proces niet sneller gekund? Vier jaar actievoeren is een uitputtingsslag en ik heb de afgelopen jaren meermalen gedacht om het bijltje erbij neer te gooien. Het is te danken aan de ontzettend leuke en enthousiaste mensen van WOinActie – zowel studenten, wetenschappers als vakbondsmensen – dat ik dit heb volgehouden. Bovendien: hoewel ik zelf het eerste jaar grotendeels de kar heb getrokken, namen anderen het razendsnel over. Maar ik heb onderschat hoeveel energie en tijd het kost om zoiets als een manifestatie in Den Haag te organiseren (14 december 2018), of om docenten te werven voor de openluchtcolleges. Zonder de hulp van de vele studenten, vakbonden (FNV en AOb, maar vooral ook LSVb) en de andere WOinActie-ers was dat nooit gelukt. Ook was de ondersteuning van veel CvB’s een hart onder riem. Sommige CvB-leden en decanen deden zelfs mee aan de demonstraties en de openluchtcolleges, hoewel niet aan de witte stakingen.

Maar er was ook scepsis, zelfs onder collega’s. De een vond dat er helemaal niet meer geld bij moest in het WO, en een ander stelde dat WOinActie nooit een meerderheid van de Nederlandse bevolking zou kunnen overtuigen om extra miljarden in academisch onderzoek te pompen. Maar zij onderschatten de kracht van de lange adem. WOinActie heeft ruim vier jaar lang niets anders gedaan dan, gewapend met rapporten en onweerlegbare argumenten, steeds dezelfde boodschap uit te dragen. Ondanks de enorme hoeveel tijd en energie die dit heeft gekost, kan ik niet anders concluderen dan dat actievoeren (binnen de wet) werkt in dit land – hoe traag veranderingen ook plaatsvinden.

Dus kan WOinActie nu eindelijk ophouden met bestaan? Integendeel! Ten eerste blijven we meepraten over hoe de extra investeringen het beste kunnen worden besteed. Minister Dijkgraaf heeft met zijn plan om startersbeurzen te geven aan nieuwe UD’s daar zo zijn eigen ideeën over, terwijl WOinActie, De Jonge Academie, UNL (voormalig VSNU) en zelfs ambtenaren bij OCW grote bedenkingen hebben bij dit plan omdat het nog meer tijdelijke docent-posities tot gevolg zal hebben. Maar ook omdat het plan leidt tot onuitlegbare verschillen en ongelijkheid tussen medewerkers puur op basis van het arbitraire criterium “datum van aanstelling”. Het voorstel van WOinActie is: verdeel gewoon die extra investeringen over alle, ca 11.000 wetenschappers aan de Nederlandse universiteiten.

Maar de belangrijkste reden dat WOinActie niet ophoudt is omdat er nog zoveel andere problemen zijn in de academia: de extreme hiërarchie, de sociale onveiligheid, de vele tijdelijke contracten, de doorgeslagen bureaucratie, en het democratisch tekort. WOinActie is door de minister uitgenodigd om mee te denken over een ander universitaire bestuursstructuur. We willen niet terug naar de “jaren zeventig” maar wel naar een evenwicht tussen top-down en bottom-up, naar een gezonde balans tussen onderwijs, onderzoek en bestuur, en idem dito tussen bestuurders en wetenschappers. We willen laten zien dat een betere universiteit daadwerkelijk mogelijk is!