Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Sara Kerklaan
opinie

Han van der Maas | Ben ik geradicaliseerd?

Han van der Maas,
7 juni 2022 - 08:13

Mijn onderzoek gaat meer en meer over polarisatie in de samenleving. Ik bestudeer attitudevorming, een psychologisch proces, en relateer dat aan fenomenen van opinieverspreiding, een sociologisch proces.

Polarisatie treedt op als veel mensen geradicaliseerd zijn in tegengestelde posities. Dat kunnen we zien door naar de verdeling van opinies te kijken. Als die tweetoppig is in plaats van normaal verdeeld dan spreken we van polarisatie. In dat geval zijn personen geradicaliseerd. Radicalisering treedt op als een individu zeer betrokken raakt bij een onderwerp, ongevoelig is voor tegenargumenten en er een extreme mening op na houden.

 

Maar wat is extreem? Als iedereen dezelfde extreme mening heeft dan vinden we geen tweetoppige verdeling. Hoe weten we dan of die mening extreem is? Kunnen we radicalisering vaststellen bij één persoon, bij wijze van spreken op een verder onbewoond eiland?

‘Ik ben voor legalisatie van alle drugs, voor stemrecht vanaf 6 jaar en tegen religie. Maakt mij dat radicaal?’

Laat ik het persoonlijk maken. Ben ik geradicaliseerd? Zijn er onderwerpen waarover ik me erg druk maak, mijn standpunt extreem is en ik misschien (maar dat is bijna ondenkbaar) niet zo gevoelig ben voor redelijke tegenargumenten?

 

Ik heb wel een paar kandidaten. Zo ben ik voor legalisatie van alle drugs, voor stemrecht vanaf 6 jaar en tegen religie. Deze columns zal ik misbruiken voor wat zelfonderzoek op deze thema’s. Ik zal aantonen dat mijn ogenschijnlijk extreme opvattingen heel genuanceerd zijn.

 

Maar eerst wat voorbereidingen en terug naar de vraag of we met zijn allen in één positie geradicaliseerd kunnen zijn. We zijn het er bijvoorbeeld allemaal over eens dat we niet uit het raam kunnen vliegen. Er zijn misschien zonderlingen die het hiermee oneens zijn maar in dat geval doet natuurlijke selectie direct haar werk. Zijn we eenzijdig gepolariseerd en geradicaliseerd op dit onderwerp? Daarvoor mist toch de betrokkenheid of zelfs fanatisme dat bij radicalisering hoort. Het is ook onduidelijk welke informatie of tegenargumenten hier genegeerd worden.

‘Volgens mij kan je niet ongeïnteresseerd geradicaliseerd zijn’

De vorm van de aarde is ook een interessant geval. We zien platlanders als geradicaliseerde complotdenkers. Maar het zijn er zo weinig dat de opinieverdeling scheef uit slaat naar de ronde aarde. Ben ik, samen met miljoenen Nederlanders, als rondlander geradicaliseerd? Het moet gezegd worden dat ik me niet serieus verdiept heb in de argumenten van de platlanders. Maar wat mist is fanatisme, de hele kwestie interesseert me geen zier. Ik schrijf geen stukjes in de krant over de ronde aarde en ik begin er niet over op feestjes en partijen. Volgens mij kan je niet ongeïnteresseerd geradicaliseerd zijn. Dat wil uiteraard niet zeggen dat de ongeïnteresseerde meerderheid per definitie gelijk heeft. Neem de kwestie van het stemrecht vanaf 6 jaar! Desinteresse is bepaald geen indicatie van gelijk hebben.

 

Misschien is nationale trots wel een goed voorbeeld van eenzijdige radicalisering. Over een paar maanden vindt het overgrote deel van de Nederlandse bevolking het Nederlandse elftal weer het beste of anders toch wel een van de allerbeste elftallen van de wereld. Een minderheid vindt voetbal nogal oninteressant maar die tellen hierin niet mee. Er ontbreekt een fanatieke schare supporters die het Nederlandse elftal te slecht voor woorden vindt, behalve dan weer als we vroegtijdig worden uitgeschakeld.

 

Cruciaal voor radicalisering en polarisatie is dus betrokkenheid. Ons eigen wiskundige model van attitudevorming, een variant op het vermaarde Ising-model voor magnetisme, is wat dat betreft een enigszins cynisch model. Wie betrokken raakt radicaliseert! Een genuanceerde betrokken opinie bestaat niet. Een rechter die zich echt verdiept in een zaak zal altijd partij kiezen. De enige optie tot neutraliteit is totale desinteresse. Nu is ons model maar een model en is het misschien toch mogelijk dat ik een sterk maar genuanceerd standpunt heb over drugs (legaliseer!). En dat ga ik aantonen!

 

Han van der Maas is hoogleraar psychologische methodenleer.