Op z’n Duits | De mensen van het laat-patriarchaat
We leven in het laat-patriarchaat, zegt collega Laurens Buijs tijdens een lezing. Ik knik instemmend. Ik had de term nog nooit gehoord maar ‘laat’, dat klinkt goed. Laat klinkt als gevorderd, het hoogtepunt moet dus bijna bereikt zijn. ‘Het laat-patriarchaat’ klinkt als de laatste stuiptrekkingen van een onderdrukkend instituut.
Buijs en ik waren uitgenodigd door het Studium Generale van de TU Delft om te spreken over mannelijkheid. Dat is een machtig interessant onderwerp. Toen Simone de Beauvoir nadacht over de vraag ‘wie ben ik’, was het eerste dat in haar opkwam: een vrouw. Die constatering leidde tot haar dikke verhandeling De Tweede Sekse (1949), waarin ze doordenkt op wat dat vrouw-zijn dan precies inhoudt.
Haar vingerwijzing werd twee decennia later opgepakt door de net ontstane vrouwenbeweging. Waar de Eerste Feministische Golf draaide om gelijke rechten zoals kiesrecht en toegang tot het hoger onderwijs, ging de Tweede Feministische Golf grotendeels om het bevragen van het vrouw-zijn.
Die vlieger gaat voor mannen niet op. Maar weinig mannen denken na over hun gender. Zo gaat dat nou eenmaal als je de norm bent: je hoeft bij dat aspect van jezelf niet stil te staan want je ondervindt er weinig last van. Zie ook: hetero, wit, cis, vrij van handicap of stoornis. Dat lijkt gelukzalig, maar in het laat-patriarchaat gaat dat wringen. Vrouwen en andere mensen die zich niet als (volledig of volwaardig) man zien, zijn op de gendertrein gesprongen. Tjoeke-tjoeke, en de rest heeft het nakijken.
Het hele gendersysteem is in beweging, betoog ik graag. Je kunt dat visualiseren als een schommelend schip op een steeds woestere zee. Die boot gaat een keer kapseizen. Voor een deel van de mannen heeft dat nadelige gevolgen. Zij hebben van alles te verliezen als het patriarchaat ten onder gaat. Dat zijn niet de mannen aan de top, maar de mannen in het midden. To have the confidence of a mediocre white man, verzuchten we vaak op het internet (en je kunt de mok kopen).
Middelmatige mannen kunnen middelmatig zijn en toch succesvol dankzij het patriarchaat. Dat is immers een systeem dat mannen bevoorrecht en bevoordeelt (en nee, niet alle mannen, dat is nou juist mijn punt hierboven). Dit zijn de mannen die geklopt worden als het patriarchaat zinkt. Die mannen zien dat aankomen en ze verzetten zich er tegen. Zo las ik deze week in de krant dat middelmatige mannen de carrière van vrouwen hinderen. Natuurlijk doen ze dat, ze zouden gek zijn als ze het niet deden.
De term laat-patriarchaat doet mij automatisch denken aan humans of late capitalism, het inmiddels inactieve twitteraccount en de geanimeerde hashtag die het voortbracht. Centraal staat niet de vergevorderde fase van het kapitalisme, maar de absurditeit van het systeem – zie hier voor een mooi wetenschapsgerelateerd voorbeeld. We leven in een dystopie en het enige wat we eraan kunnen lijken te doen is ironische memes maken.
Zo kijk ik ook naar gender. Als je het eenmaal ziet, kan je niet meer ont-zien wat voor mal verzinsel dat is. Maar we kunnen het patriarchaat niet slopen met memes en mokken, die bieden hooguit wat troost. Van golven alleen zinkt een boot zelden. Er is meer nodig dan deining. Veel effectiever is het schip te saboteren, door onderhoud te verzaken of sleutelposities op de brug in te nemen. Oeps, nu heb ik het project van de mensen van het laat-patriarchaat verklapt. De middelmatige man kan zijn borst beter vast nat maken.
