‘Stop met inzenden, we hebben de wetenschappelijke tijdschriften niet nodig’
Wetenschappelijke tijdschriften zijn dinosaurussen uit een voorbije tijd toen een bibliotheek nog meer boeken had dan studieplekken, schrijft hoogleraar Bas van den Putte. Hij vindt het tijd om ze te gronde te richten. ‘De eerste stap is simpel: stop met insturen naar wetenschappelijke tijdschriften. We hebben ze echt niet nodig.’
Wij wetenschappers mogen maar wat graag mopperen over onze reviewers. Zoals bekend, Reviewer 2 sucks, heeft helemaal niets van ons paper begrepen, wijst sowieso alles af wat ingaat tegen de eigen mening, is verbolgen dat het eigen werk niet minstens de helft van de literatuurlijst beslaat en heeft vermoedelijk niets eens verder gekeken dan deze literatuurlijst want het antwoord op alle zogenaamde onduidelijkheden is gewoon in het artikel te vinden.
Overduidelijk zijn we het slachtoffer van een gefrustreerd type die zelf in geen jaren meer iets fatsoenlijks heeft geschreven, of nog erger, een hoog bejaarde emeritus hoogleraar die sinds de pensionering alle tijd heeft om te besteden aan het afwijzen van onze artikelen. Maar ja, ze zijn blij dat ze nog een reviewer hebben kunnen vinden, of zoals een editor me twee jaar geleden vertelde: ‘Tegenwoordig moet ik wel 60 uitnodigingen sturen om 1 reviewer te krijgen’.
Vijf maanden gewacht, geen reviewer
Het is ellende, het review-proces. Een tijdje geleden bleef een van mijn aio’s bovengenoemde onheuse behandeling gelukkig bespaard. Vijf maanden na het insturen mochten we van een zeer respectabel tijdschrift met hoge impact factor het bericht ontvangen dat zij tot hun spijt, en ondanks zeer veel inspanning, er in die vijf maanden niet in waren geslaagd om ook maar 1 reviewer te vinden. Dit was in 2017, en sindsdien is het reviewer-probleem er niet veel beter op geworden.
Vele tijdschriften laten momenteel weten dat het wegens corona lastiger is reviewers te vinden en dat het reviewproces daarom langer zal duren. Ik vrees dat dit een blijvertje is, want corona is niet zozeer de oorzaak, maar de katalysator van een probleem dat al enige jaren steeds onhoudbaarder aan het worden was. Ik heb nu niet de ambitie dit probleem tot op de bodem te analyseren, maar ik vermoed iets met steeds hogere publicatiedruk bij — mede dankzij de globalisering — steeds meer wetenschappers in combinatie met een arbeidsproces dat geheel op vrijwilligerswerk is gebaseerd, in ieder geval bij degenen die iets met de inhoud van het artikel van doen hebben.
Een van de reacties is de vorig najaar gestarte 450 dollar movement die betaling eist voor reviews. Maar je hoeft niet heel erg antikapitalistisch te zijn om in te zien dat betalen voor reviews niet de beste kwaliteitsgarantie is. Gelijktijdig zijn er ook andere ontwikkelingen gaande, waarbij ik met name denk aan (1) de open science beweging, en (2) de overgang naar kwalitatieve beoordelingen, waarin aantal publicaties, en H- en IF-factoren, niet meer tellen.
Dinosaurus
Soms komt alles samen en dringt de oplossing zich op. Het oude tijdschriftenmodel met uitgevers is een dinosaurus uit een voorbije tijd toen een bibliotheek nog meer boeken had dan studieplekken. Nu kan iedereen zijn artikelen zelf op internet publiceren, al dan niet gefaciliteerd door een academische instelling (de zogeheten “groene route”). Dit verlost ons niet alleen van de huidige reviewloterij, maar ook van de nadelen van het financieringsmodel waarbij niet meer de lezer, maar de schrijver betaalt. Eufemistisch heet dit open access, omdat dit pretendeert iedereen toegang te geven tot alle wetenschappelijke kennis, maar de facto is deze openbaarheid beperkt, want het betekent closed access voor de vele onderzoekers zonder voldoende fondsen om de hoge publicatie fees te betalen.
Het opheffen van de huidige tijdschriften brengt natuurlijk wel een nieuw probleem met zich mee.
Hoe weet je nog welk artikel goed genoeg is om te lezen? Gelukkig zijn hiervoor al goede reviewsystemen ontwikkeld waarmee we bepalen welk hotel, restaurant of film te bezoeken, of welk boek te lezen. Geheel in de geest van open science kan iedereen elk geschreven artikel lezen en op een internationale reviewsite een kwantitatief en kwalitatief oordeel geven. Waarom zou dat niet voor wetenschappelijke artikelen kunnen?
Aanvullend zijn social media zoals Twitter zeer geschikt om getipt te worden welke artikelen de moeite waard zijn. Sollicitatie- en subsidiecommissies zullen hun kwaliteitsoordeel voortaan mede bepalen aan de hand van dit publieke debat, of wie weet – zelf een keer een artikel van de gegadigde lezen.
Kortom, waarom nog tijdschriften in leven houden die ons gebruiken als gratis arbeidskrachten? Laten we de behoefte aan status inruilen voor een open publicatie- en reviewsysteem waaraan iedereen gelijkwaardig kan deelnemen. De eerste stap is simpel: stop met insturen naar wetenschappelijke tijdschriften. We hebben ze echt niet nodig.
Bas van den Putte is hoogleraar gezondheidscommunicatie aan de UvA
