Op z'n Duits | We geven het onderwijs van de toekomst zonder de idealen van toekomstonderwijs
Voor de webcam wordt de docent een dictator. Interactie is immers lastig als je niemand kan aankijken. Degene die aan het woord is, zendt. Achter de webcam wordt de student een passief vat, vol te spuiten met kennis. Online onderwijs wordt zo ongemerkt extreem schools, terwijl we juist het tegenovergestelde zouden moeten nastreven.
Student Sabine Scharwachter publiceerde in Folia een opiniestuk waarin ze de verschoolsing terecht bekritiseert. ‘Wat eerst een enigszins degelijk ambtelijk controleapparaat was, is nu verworden tot een digitaal dwangarbeidskamp waarin de cipier je continu in de nek hijgt,’ schrijft ze. Online aanwezigheidsplicht, vervangende oefenopdrachten en interactieve nabespreeksessies beschouwt zij als tijdsverspilling, voor zowel student als docent.
Hoe minder grip je op een situatie hebt, hoe sterker de drang tot controle. Verschoolsing was het antwoord op het onvermogen studenten sneller af te laten studeren. Iemand bij de hand nemen is een ongeduldig teken van gebrek aan vertrouwen. ‘Kom maar hier, ik help je wel oversteken,’ zegt de moeder tegen de kleuter die ze vervolgens de straat over tilt.
Nu alles online moet, hebben docenten ineens veel minder vat op hun studenten. Zo klagen ze onderling over deelnemers die hun webcam niet aanzetten. Het gevolg is dat ze screenshots en ander bewijsmateriaal eisen, als een ziekelijk jaloerse partner. Achterdocht werkt averechts, het leidt tot een verslechtering van de relatie. Docenten doen er daarom beter aan bij zichzelf te rade te gaan wat hen nu precies dwars zit, dan dat ze studenten opzadelen met hun sores.
Tegenover de passieve ontvanger van onderwijs staat de autonome actor. In onderwijskundige termen gaat het dan over eigenaarschap. De student neemt de regie, de docent schenkt vertrouwen. Hun relatie wordt er een van samenwerken, waarbij er meer maatwerk mogelijk is. Het is de bedoeling dat studenten zelf, op basis van hun motivatie en betrokkenheid, leerdoelen formuleren.
Ook voor docenten is het prettiger als de student als zelfstandig denkend wezen wordt benaderd. Ik kan wel zeggen dat de student hier voor zichzelf zit, maar de verregaande bureaucratisering en juridisering van het onderwijs vertellen een ander verhaal. Doorgaans geldt bijvoorbeeld de aanwezigheidsplicht opleidingsbreed, en mag je er als docent dus niet van afwijken. ‘We moeten één lijn trekken’ is zowel frustrerend als fijn, want achter een ambtelijke molen kun je je makkelijk verschuilen.
Zonder nu collega’s te willen opzadelen met nog meer werk, kunnen we de coronatijd gebruiken als ruimte voor experiment. Digitale technologieën zijn bij uitstek geschikt om onderwijs flexibeler en persoonlijker te maken. In het basis- en voortgezet onderwijs werd op dit gebied al van alles geprobeerd, terwijl we aan de universiteit halsstarrig hebben vastgehouden aan conventioneel onderwijs dat universeel en dus ongedifferentieerd is.
ICT in het onderwijs is geenszins een nieuw onderwerp. Vanaf het begin van deze eeuw is er eindeloos veel nagedacht over de manieren waarop technologie het onderwijs effectiever, efficiënter en aantrekkelijker kan maken. Nu we allemaal gedwongen digitaal zijn gegaan, doen we er goed aan daarnaar te kijken. Dat betekent sowieso afstappen van het one size fits all-hoorcollegemodel.
In 2004 publiceerde Stichting Surf samen met de Universiteit Utrecht het document (On)voorstelbaar (on)voorspelbaar: Leerpraktijken voor het hoger onderwijs in 2020. Daarin staat bijvoorbeeld als mogelijke toekomst:
‘Leren is meestal probleemgestuurd, op basis van projecten die uitgevoerd worden ten behoeve van maatschappelijke en/of academische vraagstukken. De werk- en leerverbanden functioneren wereldwijd, doordat via de sensor-pocket-pc altijd en overal contact gelegd kan worden met junior en senior partners. De voorlopige resultaten van de werk- en leerprojecten worden gewoonlijk van peerfeedback voorzien op virtuele conferenties’ (p. 22).
Aan de technologie heeft het niet gelegen: die sensor-pocket-pc is er gekomen. Het zijn de idealen van betrokkenheid, reflectie en eigenaarschap die zijn achtergebleven.
Linda Duits is een weggelopen wetenschapper, gespecialiseerd in populaire cultuur; in het bijzonder op het gebied van gender en seksualiteit.
