‘Maak een site met munitie tegen wetenschapsontkenners’
De UvA kan meer doen in de strijd tegen wetenschapsontkenning, vindt voormalig bètadecaan Walter Hoogland. ‘Maak een zo volledig mogelijke opsomming van alle standaard drogredenen die gehanteerd worden om te ontkennen dat we met een klimaatcrisis van doen hebben, en geef het met feiten onderbouwde weerwoord daarop.’
Wetenschap is ook maar een mening, hoor je met regelmaat in het maatschappelijk debat. Of het nu gaat om de wetenschappelijke onderbouwing van klimaatverandering, het belang van vaccinatie, de gevolgen van stikstofuitstoot voor natuur en milieu; ontkenners en complotdenkers slaan in de (sociale) media luid op de trom van hun ongeloof en krijgen daarbij steun van populistische partijen. Ze ondermijnen daarmee een samenleving die zijn beleid waar mogelijk nu juist dient te baseren op feiten en niet op meningen waarmee de onderbuik zich graag wil voeden.
Academici reageren verbijsterd en geschokt op het sinds mensenheugenis al latent aanwezige verzet tegen de rede. Zo mogelijk geven ze weerwoord, maar vaak worden ze in een per definitie defensieve positie gemanoeuvreerd. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer de wetenschapper en de gelovige in de alternatieve waarheid als gelijken voor het oog van de camera worden gezet. Ook bij de recente diesviering (een bijzonder geslaagde bijeenkomst overigens) werd, zowel in de diesrede van Karen Maex als in het dankwoord van eredoctor Joan Rockström, de ontzetting over het ontkennen van wat wetenschappelijk met grote zekerheid kan worden gesteld weer luid en duidelijk geuit.
Het is moeilijk zo niet onmogelijk om mensen op andere gedachten te brengen die hun eigen irrationaliteit prefereren boven de wetenschappelijk onderbouwde, vaak onprettige, waarheden die de basis behoren te zijn voor politiek handelen. Dat is zeker het geval als het onderhuidse boze verongelijkte sentiment brandstof is voor de machtsambities van de politieke relschoppers van populistisch rechts.
Je verbazing en ontzetting over dat proces uiten is daarbij zeker niet voldoende. Ook van het met argumenten weerspreken van de irrationaliteit mag je niet te grote verwachtingen hebben, maar het moet wel blijven gebeuren en gezien het maatschappelijk belang zou een structurele inspanning daartoe gewenst zijn. Nu zijn de reacties van de wetenschap te versnipperd en ad hoc.
De UvA zou daar een voortrekkersrol in kunnen spelen. Het zou bijvoorbeeld een website kunnen opzetten waarin antwoorden worden gegeven op de meest voorkomende misvattingen die door het contingent klimaatsceptici, antivaxxers etc. worden rond getoeterd. Die antwoorden reiken tevens munitie aan voor een ieder die zich beter wil wapenen in een debat dat zich op alle maatschappelijke niveaus afspeelt. Een aantal maanden geleden zag ik, ik meen in de New York Times, een voorbeeld van hoe dat eruit zou kunnen zien: een zo volledig mogelijke opsomming van alle standaard drogredenen die gehanteerd worden om te ontkennen dat we met een klimaatcrisis van doen hebben en het met feiten onderbouwde weerwoord daarop.
Zo’n website zou verder kunnen uitgroeien tot een baken van wetenschappelijke autoriteit in een wereld die geconfronteerd wordt met grote existentiële problemen en tegelijkertijd, met een grote rumoerige en soms zelfs machtige groep feitenschuwende ontkenners daarvan. Zeker nu er weer een poging wordt gedaan om duurzaamheid een belangrijk universitair aandachtspunt te doen zijn, zou een initiatief in de geest van wat ik hierboven schreef een convergentiepunt voor deze goede intentie kunnen zijn. Ik realiseer me dat over mijn voorstel de schaduw van naïviteit hangt. Niettemin ben ik ervan overtuigd dat mits goed georganiseerd en door de juiste publiciteit ondersteund het een, ongetwijfeld bescheiden, maar toch effectieve bijdrage kan zijn in de strijd tussen hen die de feiten minnen en hen die daarvoor de kop in het zand steken.
Walter Hoogland is emeritus hoogleraar experimentele hoge-energiefysica en voormalig decaan van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde & Informatica.
