Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Socialist Appeal (cc, via Flickr)
opinie

‘Waarom ik als wetenschapper de klimaatstaking steun’

Peter Roessingh,
26 september 2019 - 13:10

Voor veel wetenschappers is het een dilemma: moeten ze actiegroepen als de klimaatstakers steunen? Bioloog Peter Roessingh had die twijfels ook, maar nu niet meer. ‘Het openlijk steunen van een beweging die exact vraagt wat wij zelf in onze papers en rapporten schrijven, zal onze geloofwaardigheid zeker niet aantasten. In tegendeel, onze resultaten zijn meer dan veertig jaar lang weinig serieus genomen door maatschappij en politiek.’

Meer dan 40 jaar geleden verscheen het rapport van de Club van Rome. Ik ken maar weinig stukken die zo belangrijk zijn als dit document. Als er één boek is dat iedereen zou moeten lezen dan is het dit wel. Het rapport werd geschreven door een groep wetenschappers die daarmee de grondleggers waren van het systeemdenken. Het beschrijft een verbluffend eenvoudig model van de maatschappij. Er zijn onder andere modules voor bevolkingsgroei, voor sterfte, voor voedselproductie, industriële productie en vervuiling, met hun onderlinge afhankelijkheden. De conclusies van de doorrekeningen tot aan het jaar 2100 waren helder: bijna alle scenario’s eindigen in een catastrofe rond het midden van deze eeuw.
 
Het rapport werd, zeker in de jaren negentig, weggelachen als overdreven pessimistische doemdenkerij. Maar wie het goed leest, zal zien dat daar geen sprake van is. Natuurlijk, er wordt in ernstige bewoordingen gewaarschuwd voor de onmogelijkheid een systeem te handhaven dat gebaseerd is op exponentiële groei.

‘Tot nu toe blijken we niet in staat maatregelen te nemen die de wereld naar veiliger vaarwater sturen. En de beschikbare tijd om een catastrofe af te wenden is inmiddels geslonken tot rond de twintig jaar’

Hoop
Maar het rapport gaf ook hoop. Het liet zien dat er oplossingen mogelijk waren waarin iedereen genoeg te eten had, de vervuiling (inclusief de CO2-uitstoot) binnen de perken bleef, en niet vervangbare grondstoffen maar langzaam afnamen. Een belangrijke conclusie was dat de rampzalige scenario’s zeker vermeden konden worden. Daarvoor was het wel nodig direct te beginnen met handelen, omdat de benodigde transities al snel honderd jaar in beslag zouden nemen.
 
Van ‘direct beginnen’ is helaas geen sprake geweest, in tegendeel. Tot op de dag van vandaag ontwikkelt de wereld zich angstig nauwkeurig volgens de scenario’s van de Club van Rome – de scenario’s die onherroepelijk tot een instorting leiden. Ondertussen is er een vloed aan nieuwe wetenschappelijke rapporten verschenen waarin wetenschappers in steeds krachtigere bewoordingen waarschuwen voor de onhoudbaarheid van de situatie op de wat langere termijn. Ze produceren gegevens die bevestigen dat we de draagkracht van onze planeet op verschillende punten ver overschreden hebben. Maar tot nu toe blijken we niet in staat maatregelen te nemen die de wereld naar veiliger vaarwater sturen. En de beschikbare tijd om een catastrofe af te wenden is inmiddels geslonken tot rond de twintig jaar.

‘Wij als wetenschappers weten als geen ander hoe ernstig de situatie is’

De gevolgen zijn iedere dag zichtbaar
We zijn nu ook op het punt aangekomen waar de beschreven problemen niet meer in de toekomst liggen, maar onze dagelijkse realiteit beginnen te beïnvloeden. Biodiversiteit neemt dramatisch af, onze stranden liggen vol met plastic, extreme stormen, droogte en hitte zijn aan de orde van de dag, en de zeespiegelstijging raakt vooral economische zwakkere landen nu al hard. Wetenschappers beschrijven inmiddels scenario’s, waarin ongecontroleerde en onomkeerbare klimaatveranderingen optreden die onze aarde mogelijk volstrekt onleefbaar maken.
 
Dit plaatst mij, en vele andere wetenschappers, voor een duivels dilemma. Wij als wetenschappers weten als geen ander hoe ernstig de situatie is. Gedegen onderzoek laat zien dat er maar 5 procent kans is om onder de 2 graden opwarming te blijven, zoals we afspraken in het Akkoord van Parijs. En we weten ook dat er voor het eind van de eeuw honderdduizenden doden zullen vallen als er niet onmiddellijk gehandeld wordt. Maar traditioneel houden wetenschappers afstand van de politieke beslissingen en maatregelen die nodig zijn om de situatie het hoofd te bieden.
 

Een dilemma voor wetenschappers
Met het voortschrijden van de tijd is de situatie nu surrealistisch geworden. Wij documenteren in detail een vrijwel onontkoombare catastrofe, maar tegelijkertijd aarzelen we als bezorgde groepen in de maatschappij ons vragen publiekelijk volmondig achter ze te gaan staan. Als ze ons vragen komende vrijdag 27 september 2019 niet alleen als mens, maar juist als wetenschapper mee te staken om de ernst van de situatie te benadrukken, dan weigeren we ze expliciet te steunen. We houden dan vast aan het standpunt dat wetenschappers alleen feiten aanleveren. We zeggen dat we ons over deze feiten alleen kunnen uitspreken via wetenschappelijke publicaties en formele rapporten. Dat we ons werk al gedaan hebben, dat de situatie duidelijk is, en dat de politiek nu aan zet is. We houden vol dat positie innemen en publiekelijk vragen om meer en snellere actie, tegen ons gebruikt zal worden, en onze beroepsgroep zal beschadigen.

‘Persoonlijk heb ik weinig twijfels. Natuurlijk kunnen we vol achter de stakende scholieren staan door vrijdag mee te staken’

Dit dilemma wordt door de meeste wetenschappers als zeer ongemakkelijk ervaren. Velen van ons worstelen met de botsing tussen de traditie van afstand houden van de politiek, en de absolute noodzaak van krachtig handelen om de lang voorspelde crisis het hoofd te bieden.
 

Scientists4FutureNL
Een aantal overwegend jonge wetenschappers heeft daarom deze zomer het initiatief genomen Scientists4FutureNL op te richten om dit dilemma bespreekbaar te maken. Dit Nederlandse initiatief is geïnspireerd door gelijksoortige Belgische, Duitse, en internationale initiatieven waarbij al vele tienduizenden wetenschappers zich hebben aangesloten. Scientists4Future NL is bedoeld om te zoeken naar wegen om met behoud van onze wetenschappelijke integriteit toch een krachtiger signaal naar de maatschappij en politiek af te kunnen geven.
 
Persoonlijk heb ik weinig twijfels. Natuurlijk kunnen we als wetenschappers de staking steun geven. Natuurlijk kunnen we vol achter de stakende scholieren staan door vrijdag mee te staken. Er is voor mij geen spoor van twijfel dat hun roep om onmiddellijke en diep ingrijpende acties terecht is. Onze eigen rapporten zijn daar kristalhelder over.
 

Het openlijk steunen van een bewegingen die exact vraagt wat wij zelf in onze papers en IPCC en IPBES rapporten schrijven, zal onze geloofwaardigheid zeker niet aantasten. In tegendeel, onze resultaten zijn meer dan veertig jaar lang weinig serieus genomen door maatschappij en politiek. Ik zie daarom niet hoe wij onze geloofwaardigheid kunnen behouden, als we nu weigeren groepen te steunen die deze resultaten wel serieus nemen.
 
De huidige houding van de meeste wetenschappers is in mijn ogen helaas een prachtig voorbeeld van cognitieve dissonantie. Het is hoog tijd om de invulling van onze rol als wetenschappers te heroverwegen.

 

Peter Roessingh is universitair docent bij het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica.