Op z'n Duits | Aangedikt nieuws begint bij de wetenschapper
Media gaan vaak met onderzoeksresultaten aan de haal. Mijn favoriete voorbeeld is onderzoek naar muzieksmaak van adolescenten. ‘Jonge hiphopluisteraar later vaker crimineel’ was een van de vele misleidende koppen die verscheen nadat een studie over ontwikkelingen in muziekvoorkeur uitkwam. Typisch gevalletje journalistieke overdrijving? Helaas.
De studie was interessant, maar niet schokkend. Ik schreef er toentertijd een blogpost over, om uit te leggen hoe de berichtgeving incorrect was. Journalisten schrijven vaak onjuist over wetenschap en causaliteit is daarbij groot struikelblok. De kink in de kabel was hier echter het persbericht van de Universiteit Utrecht (inmiddels verwijderd) dat veel sappiger was dan het eigenlijke onderzoek.
Deze week verscheen een Nederlandse studie die ook persberichten aanwijst als sturende kracht achter overdrijving in de media. Er werden 129 persberichten vergeleken met de daadwerkelijke peer-reviewed publicaties (allen over geneeskundig onderzoek). Vervolgens werd gekeken naar nieuwsberichten over de studie. De onderzoekers laten zien dat een overdreven persbericht leidt tot meer journalistieke aandacht. Daarbij geldt dat overdrijving in nieuwsberichten sterk gerelateerd is aan overdrijving in persberichten, al was het maar omdat teksten vaak letterlijk gecopypaste worden.
De conclusie lijkt helder: het ligt aan die vermaledijde communicatiemedewerkers van de universiteit! Een van de leerpunten van het onderzoek luidt “Academische persvoorlichters moeten zorgen voor accuratere persberichten om de kwaliteit van medisch gezondheidsnieuws te verbeteren” (p. 5). Ik besloot contact te zoeken met UvA-persvoorlichting.
Ondanks de kerstvakantie kreeg ik snel antwoord van Yasha Lange. Hij was bekend met het onderzoek en gaf aan ook te zien dat berichten soms onjuist vertaald worden. Voorlichters checken daarom zorgvuldig kop en bericht met de betreffende wetenschapper. Wetenschapsnieuws moet feitelijk juist maar ook leesbaar zijn, en de truc is daarin een balans te vinden. De samenwerking, zo stelt Lange, gaat eigenlijk altijd goed. Soms zijn het juist de onderzoekers die afgeremd moeten worden.
En daar doemt een onverwacht punt van zorg op. Op Twitter wees iemand op een review-studie naar discrepanties tussen abstracts en volledige artikelen (over biomedische wetenschap). De auteurs concluderen dat een hoge mate van inconsistentie vaak voorkomt. Soms zitten er simpelweg verschillen tussen wat een conferentie-abstract was en de uiteindelijke publicatie, het resultaat van vele rondes aanpassingen. Soms gaat het echt om spin: “studies with overall non-significant results but with an overly-optimistic abstract that tried to claim significant results or strong recommendations” (p. 7).
In de keten tussen onderzoek en nieuwsbericht zitten allemaal actoren die baat hebben bij aangedikte resultaten. Het is daarbij makkelijk te wijzen naar de journalist die nieuws wil maken of naar de persvoorlichter die vooral bezig is met imago. Maar we moeten niet vergeten dat ook (of juist) de onderzoeker een belang heeft. Alleen het artikel is peer-reviewed en heeft dus de goedkeuringsstempel van collega’s. Dat artikel stemt te vaak niet overeen met het abstract (wat nog wel onder een journals supervisie valt) of met het persbericht (waar de slager zijn eigen vlees keurt).
De journalist heeft natuurlijk eindverantwoordelijkheid. Het is onmogelijk om over onderzoek te schrijven op basis van alleen een persbericht. Je zult echt de publicatie erbij moeten pakken en die grondig moeten lezen. Gezien de huidige staat van de journalistiek hoeven we hier weinig te verwachten. Voorlichting zou er goed aan doen om het persbericht te laten controleren door iemand die niet in het onderzoeksteam zat. Dat staat alleen tamelijk onwerkbaar wantrouwend naar de betrokken wetenschapper(s). Dat betekent dat het aankomt op de collega’s.
Ziet u een nieuwsbericht uit uw vakgebied dat onjuist voelt, zoek het persbericht, abstract en daadwerkelijke publicatie op en schrijf erover – liefst op een blog. Niet om uw vakgenoten aan de schandpaal te nagelen, maar omdat wetenschap alleen werkt als de communicatie erover waar is.
