Scheiding tussen kerk en staat. In theorie klinkt het glashelder maar in de praktijk is die scheiding beperkt. In Nederland bestaan bijvoorbeeld meerdere politieke partijen op religieuze grondslag en in de onderwijswet is geregeld dat er (basis)onderwijs op levensbeschouwelijke gronden gegeven mag worden. Vrijheid van onderwijs bleek in 1917 belangrijker dan de kerk van de staat te scheiden, en dus werd artikel 23 aan de Grondwet toegevoegd.
Inmiddels is de samenleving een tikje veranderd. De huidige machtspositie van de SGP-fractie in de Tweede Kamer kan betekenen dat we binnenkort met behoorlijk fundamentalistisch christelijke wetgeving worden geconfronteerd. Wetgeving die de wens weerspiegelt van een zeer klein deel van de samenleving (circa 1,3 procent) maar zo werkt een parlementaire democratie nu eenmaal.
Een voorproefje van dergelijke wetgeving werd onlangs opgediend bij de behandeling van de verplichte 'homoles’ in het voorgezet onderwijs. De SGP-fractie was hier fel op tegen en had haar zin kunnen krijgen als het geen initiatiefwet maar onderdeel van het regeerakkoord betrof. Dat ligt anders voor de bezuinigingsplannen die straks uit het Catshuis komen rollen: de twee SGP-zetels kunnen doorslaggevend zijn voor een meerderheid voor de plannen met 'wisselgeld' in de vorm van christelijke wetgeving als gevolg.
Wat voor consequenties kan christelijke onderwijswetgeving hebben op het niet bepaald confessionele hoger onderwijs aan UvA en HvA? Het academisch kwartiertje vervangen door een psalm, preek of Bijbellezing? Of een tentamen creationisme in plaats van Darwin? En dat terwijl het beschikbaar stellen van slechts neutrale stilteruimtes al tot flinke discussies leidt.
Sebastiaan Tijsterman, docent politicologie (UvA) beoordeelt of deze relisoep wel zo heet gegeten gaat worden:
'UvA en HvA hebben van de SGP niks te vrezen, ook al zit de partij op een cruciale positie. De VVD kan de SGP maar beperkt tegemoet komen zonder geloofwaardigheid te verliezen. Bovendien is de SGP vooral gericht op bescherming van de onderwijsvrijheid van reformatorische onderwijsinstellingen, bijvoorbeeld om praktiserende homoseksuele leraren te ontslaan. Binnen deze kring leeft sterk het gevoel dat een seculiere meerderheid steeds meer aan deze vrijheid tornt. In ruil voor verregaande steun aan het kabinet zullen ze zeker concessies willen op dit gebied, maar tot een
"christelijke hervorming" van bijvoorbeeld het hoger onderwijs zal het echt niet komen.
Politicologisch is het interessant dat door de religieuze transformatie van Nederland - minder gelovige christenen enerzijds, meer moslims anderzijds - de betekenis van de scheiding van kerk en staat opnieuw ter discussie staat. Zij die niets moeten hebben van religie beroepen zich op de scheiding in de zin dat religieuze opvattingen buiten de publieke ruimte moeten blijven. Orthodoxe gereformeerden geven aan de scheiding een andere lezing: de staat moet buiten hun geloof en de onderwijsinstellingen waarin het geloof wordt doorgegeven blijven. SGP'ers wijzen erop dat de staat die dat vereist juist niet neutraal is, maar de moraal van de seculiere meerderheid opdringt bijvoorbeeld in de vorm van de verplichte homoles (de "intolerantie der toleranten"). Het zou fijn zijn als er een externe instantie is die stelt wat de ware betekenis is van de scheiding van kerk en staat, maar die is er niet. Samenlevingen moeten er door middel van politieke en argumentatieve strijd zelf uit zien te komen. Voor politicologen interessant om waar te nemen en aan deel te nemen.'
Ik heb zo'n vermoeden dat die ware betekenis van de scheiding tussen kerk en staat er nooit gaat komen. Die betekenis schuift continu met de generatie, met een politiek 'klimaat' en met internationale verhoudingen. Wat dat betreft zit mijn buurjongen er volgens mij niet heel ver naast.
Meer beeld op www.rogierverkade.nl
