De bloemetjes en de bijtjes; lentekriebels bij Anna’s Tuin & Ruigte
Het kwik stijgt, de pollen zweven door de lucht en de bomen worden groen. Kortom: het is lente, en dat betekent dat het weer tijd is voor de nationale bijentelling. Ook bij Anna’s Tuin & Ruigte, het verstopte natuurgebiedje vol moestuinen en voedselbossen naast het Science Park, zijn natuurliefhebbers volop met de zoemende insecten bezig.
De zon schijnt, de vogels fluiten, het groen ontluikt aan elke tak of twijg, en de lentegeur stijgt op. De omstandigheden zijn vandaag dus perfect om een bijdrage te leveren aan de jaarlijkse bijenmonitor, die in het leven is geroepen om de bijenpopulatie in ons land in kaart te brengen. Van 10 tot 14 april wordt elke Nederlander opgeroepen om een half uur lang iedere bij, hommel, wesp of zweefvlieg die voorbijvliegt te noteren. Voor Bodhi Soederhuizen (23), biologiestudent aan de UvA en bijenfanaat van de buitencategorie, is dit dagelijkse kost. ‘Ik tel eigenlijk chronisch bijen,’ vertelt hij, terwijl hij met zijn net in de aanslag door Anna’s Tuin & Ruigte struint.
Herkennen
‘Als ik les heb, hier op Science Park, kom ik vaak expres wat te vroeg zodat ik eerst nog even een rondje door Anna’s Tuin kan wandelen. Dan kijk ik wat er die dag rondvliegt,’ vertelt Soederhuizen. Ook Esther Krop (51), tuincoördinator en vrijwilliger bij Anna’s Tuin & Ruigte, is een liefhebber. ‘Met ons groepje hier proberen we vaak wel mee te doen aan de jaarlijkse telling, omdat we het erg belangrijk vinden dat het gebeurt. Gelukkig krijg je er een kaart bij met de meest voorkomende soorten, anders kan de herkenning nog wel eens een probleem zijn.’
Soederhuizen vult haar aan: ‘Hoewel sommige soorten goed herkenbaar zijn, geldt voor andere dat je alleen onder de microscoop het verschil kunt zien. Er vliegen hier in de tuin ook wel 69 verschillende bijensoorten rond, dus het wordt lastig om ze allemaal te herkennen. De meest voorkomende zijn trouwens de rosse metselbij en de gehoornde metselbij, maar er vliegen hier ook een hoop hommels rond. Toch gaat het er uiteindelijk vooral om dat we de populatie in de gaten houden, het identificeren van de verschillende soorten is minder belangrijk.’
Uitsterven
Op hoeveel bijen een amateurteller tijdens een half uurtje turven kan rekenen, hangt af van de weersomstandigheden, legt Krop uit. ‘Zaterdag wordt het twintig graden, perfect weer voor de bijen, dus ik verwacht dat dit een goed jaar gaat worden.’ Soederhuizen knikt instemmend, en haalt een glazen potje uit zijn zak waar een stevige tuinhommel in rondvliegt. ‘Deze heb ik nu net gevangen, hier in de tuin, terwijl je ze eigenlijk steeds minder vaak ziet. Deze soort laat een sterk dalende trend zien, waardoor ze aan het einde van deze eeuw zomaar eens uitgestorven zouden kunnen zijn, maar hier zie ik ze nog wel eens vliegen. Daarin is Anna’s Tuin echt heel bijzonder.’ Hij opent het potje en de hommel gaat er zoemend vandoor.
Soederhuizen benadrukt het belang van de bijenmonitor. ‘Het gaat echt niet goed met de bijen, dus is het belangrijk om dat goed te kunnen kwantificeren. Om de bijen structureel te kunnen monitoren moet je ieder jaar op een vast moment de populatie meten. Dat zo’n tuinhommel misschien wel dreigt uit te sterven weten we alleen door dit soort metingen uit te voeren. We krijgen op deze manier echt een goed beeld.’
Dramatisch
En dat beeld is zorgelijk, zo vertelt Krop. ‘Het is echt dramatisch. Als de bijenpopulatie instort overleven wij dat ook niet, dan zijn we echt de klos. De meeste mensen beseffen niet hoe afhankelijk wij zijn van de bijen. Zij bestuiven de planten, die daardoor vruchten kunnen dragen en bloeien. Er zijn nog wel een paar andere insecten die dat ook doen, maar vooral de bijen zijn daarin echt cruciaal. Planten en bijen kunnen niet zonder elkaar.’
En dat terwijl de insectenpopulatie de afgelopen jaren drastisch is gekrompen, vervolgt Soederhuizen. ‘Uit langlopend onderzoek in Duitsland is gebleken dat in de afgelopen dertig jaar de totale biomassa aan insecten met meer dan zeventig procent is afgenomen. Maar ook anekdotisch hoor je het veel. Vijftigers vertellen regelmatig dat vroeger de hele voorruit van de auto onder de beestjes zat na een ritje, dat is nu niet meer zo.’
Bijenhotels
Dus gebeurt er bij Anna’s Tuin & Ruigte van alles om de bijenpopulatie te ondersteunen. Zo staat er een bijenhotel, vol stengels waarin de bijen hun eitjes kwijt kunnen, en vindt je er een leemzandheuvel waarmee een microklimaat voor de bijen wordt gecreëerd. ‘Maar alleen een hotel is niet voldoende, er moet natuurlijk vooral genoeg te eten zijn,’ legt Krop uit. ‘De aanleg van wilde, inheemse bloemen en planten is daarbij heel belangrijk. Ook zorgen we voor een bloesemboog, dat wil zeggen dat we vrijwel het hele jaar door bloeiende planten hebben staan, er moet echt altijd eten te vinden zijn.’
Ze wordt abrupt door Soederhuizen onderbroken. ‘Kijk daar gaat er weer één. Een gehoornde metselbij,’ roept de biologiestudent enthousiast. ‘Vanwege de grote variatie aan bijen die hier rondvliegen, is het belangrijk om veel verschillende bloemen te hebben.’ Hij bukt en wijst op een langwerpige bloem. ‘Dit is hondsdraf, een vrij lang bloemetje. Veel bijen zijn hier te klein voor, maar de tong van een hommel is wél lang genoeg om bij de bloem te komen, dus die komen hier veel op af. Daarom is die diversiteit in bloemen dus zo essentieel.’
Een jaar lang deed Bodhi Soederhuizen onderzoek naar alle verschillende bijen en wespen die op Anna’s Tuin en Ruigte voorkomen. Op 15 mei geeft hij hierover een lezing bij SustainaLab, waarna er een wandeling door de tuin op het programma staat, waarbij insecten worden gevangen en geïdentificeerd.
Biologisch
Voor de liefhebbende leek die, na een weekendje bijen tellen, net zo enthousiast is geworden als zij, heeft Krop nog wel wat tips. ‘Alleen al op je balkon kan je heel veel doen. Oregano, munt en sleutelbloem zijn bijvoorbeeld hartstikke goed voor bijen, maar met bloemen van tuincentra moet je goed oppassen. De pesticide die daar in zit kan dodelijk zijn voor bijen, daarom moet je echt altijd biologische planten hebben. Anders help je ze alleen maar om zeep.’
Na een tijd rondwandelen en druk vertellen kijkt Soederhuizen eens op zijn horloge. Het halve uur is inmiddels verstreken, en hoewel echt goed opletten er tijdens het praten een beetje bij in is geschoten, is het bijen tellen voor hem gelukkig een tweede natuur. ‘Uit m’n ooghoeken heb ik er denk ik toch wel een stuk of twintig gezien, maar later op de dag zal het hier waarschijnlijk al helemaal wemelen van de bijen.’ Hij herhaalt dan ook nog één keer zijn oproep: ‘Ga zaterdag allemaal naar buiten, en tel de bijen.’
