Amerikaanse UvA-hoogleraar Brian Burgoon: ‘Het trumpisme is groter dan we dachten’
Donald Trump heeft de Amerikaanse presidentsverkiezingen gewonnen. Hoe kijkt UvA-hoogleraar politieke economie Brian Burgoon naar de zege van Trump? ‘Hij is extremistischer dan acht jaar geleden.’
De illusie is doorgeprikt, zegt UvA-hoogleraar politieke economie Brian Burgoon woensdagochtend, een paar uur nadat bekend is geworden dat Donald Trump het Amerikaanse presidentschap haast niet meer kan ontgaan. Kon je in 2016 nog denken dat het een momentopname was dat Trump president van de VS werd, acht jaar later is daar definitief geen sprake meer van. ‘Het trumpisme is hardnekkiger en groter dan we dachten. Circa de helft van de Amerikanen heeft op hem gestemd.’
Het stemt hem ongerust. Vanwege de nadelige, mogelijk zelfs catastrofale gevolgen voor zijn eigen land – Burgoon is geboren en getogen in de VS - maar óók voor Europa en Nederland, waar hij nu zo’n 24 jaar woont en werkt: ‘De periode dat wij hier kunnen leunen op Amerikaans leiderschap is écht voorbij.’ En dat moeten we ons realiseren, zegt Burgoon, bijvoorbeeld op het gebied van defensie. ‘Zoals de Franse minister van Economische en Europese zaken het onlangs verwoordde: “We kunnen onze veiligheid niet meer in handen leggen van een paar kiezers in Wisconsin.”’
Bovendien is Trump extremistischer geworden dan acht jaar geleden, constateert de UvA-hoogleraar. ‘Hij is minder democratisch, meer autoritair, en zijn internationale oriëntatie is eerder gericht op Poetin dan Oekraïne. Dat maakt zijn benoeming tot president dit keer wel echt andere koek.’
Hoe verklaart u deze opmars van Trump in het Amerikaanse bestel?
‘De belangrijkste is, denk ik, het systeem. Kijk, het is niet alsof iedereen in de VS even enthousiast is over de corrupte handelingen of antidemocratische neigingen van Trump. Maar veel kiezers slikken bepaalde facetten van hem omdat ze bijvoorbeeld sterk tegen abortus zijn of denken dat Trump de belastingen gaat verlagen. Dat is een psychologische kwaal van mensen, maar ook een bijgevolg van het Amerikaanse meerderheidsstelsel, waarin je eigenlijk maar tussen twee partijen kunt kiezen. Als je per se geen abortus wilt, moet je dan wel naar de Republikeinse partij. In Nederland kun je nog bijvoorbeeld op een anti-abortuspartij stemmen, als je dat zou willen. Dan moet er vervolgens nog een coalitie worden gesmeed met meerdere partijen.’
Pleit u dan voor een forse aanpassing van het Amerikaanse meerderheidsstelsel?
‘Nou ja, als je respect hebt voor de veelstemmigheid van een democratie, dan zou ik zeggen dat het Amerikaanse stelsel inderdaad niet rendabel is. Maar het probleem is dat een Grondwetsverandering vereist is, als je het politieke systeem van de VS meer in de richting van bijvoorbeeld proportionele representatie zou willen krijgen, zoals in Nederland. En het is ontzettend moeilijk om veranderingen in de Grondwet te bewerkstelligen, al helemaal in de VS. Als je de Amerikaanse Grondwet vergelijkt met die van andere landen, vinden daar de minste veranderingen in plaats. Vertegenwoordigers van relatief kleine staten, zoals Wyoming, zouden anders hun voordeel in het systeem moeten opgeven. Dat gaan ze niet doen. Dus hoe verwerpelijk ook, dit systeem gaat niet veranderen.’
Dat maakt het des te interessanter wat nog meer redenen zouden kunnen zijn voor deze eclatante overwinning van Trump. Heeft u een idee?
‘Er zijn talloze andere verklaringen te bedenken. Het ecosysteem van de media, waarbij mensen op de rechterflank alleen maar leugens en misinformatie krijgen voorgeschoteld, via Fox News of bijvoorbeeld podcasts – over dat de verkiezingen van 2020 gestolen zouden zijn, om maar iets te noemen. De toegenomen inflatie in de VS – veel mensen zijn vergeten hoe enorm ontwrichtend dat werkt in de politiek – waar de Democraten en Biden verantwoordelijk voor worden gehouden. Het idee van in verzet zijn tegen een vijand, te weten de “communistische Democraten”. Daar gaat een groepsgevoel van uit, een soort familiegevoel. Maar goed, wij hebben als sociale wetenschappers ook niet echt goed grip op wat hier allemaal gaande is. We lopen steeds achter de feiten aan. Dat betekent niet dat onze verklaringen verkeerd zijn, maar wel dat we te langzaam zijn met het goed ordenen van onze ideeën. Het blijkt lastiger dan gedacht.’
Wat hebben de Democraten volgens u fout gedaan?
‘Ze hadden eigenlijk Joe Biden veel eerder opzij moeten schuiven. De kiezers hebben te weinig tijd gehad om een pro-Harris verhaal te horen en in plaats daarvan vooral een anti-Trump verhaal gehoord, iets dat ook nog eens een groepsdynamiek in de hand werkt bij (mogelijk) Republikeinse kiezers tegen de Democraten: een wij-gevoel tegen die “communistische Democraten”. Daarnaast had je wel andere kandidaten kunnen bedenken die misschien beter, feller, charismatischer waren dan Kamala Harris. Zoals Gavin Newsom, gouverneur van Californië. Maar eerlijk gezegd, het is niet alsof je naar de Democraten kijkt en denkt: goh, wat een zwakke kandidaat, wat een slechte campagne en wat een problematisch verkiezingsprogramma. Nee, ze deden ongeveer wat ze moesten doen. Maar we kampen met een Amerikaans systeem van slechts twee partijen waar het soms om cruciale marges van duizenden of zelfs honderden stemmen in een staat gaat. En dat dan in een hele gepolariseerde samenleving.’
Kijkt u als Amerikaan nu anders naar uw land?
‘Ja, zeker. Dat was al zo in aanloop naar de verkiezingen van 2016, toen er met Trump een enorme verandering ontstond, die ik betreurde. Maar nu ik doorheb hoeveel mensen op hem hebben gestemd, voel ik mij nog meer vervreemd van mijn eigen land en steeds meer Europeaan. Veel van mijn landgenoten hebben hetzelfde gevoel: ze herkennen hun land niet meer terug.’
