Rondlopen in het oude Athene kan in games. Maar hoe historisch accuraat is het?
Rondwandelen in het Athene van de vijfde eeuw voor Christus? In een game als Assassin’s Creed: Odyssey kan het. Tijdens een workshop, georganiseerd door UvA Media Studies over geschiedenis in games, keken circa vijftig studenten toe hoe een onderzoekster zich een weg baant door het antieke Griekenland. ‘Als geschiedkundigen kunnen we via een game historische gebeurtenissen voor het eerst echt ervaren en begrijpen.’
Meer dan vijftig studenten staren donderdagmiddag naar een enorm scherm in Lab42, het moderne centrum voor AI op Science Park. Ze zien hoe game-onderzoekster Corine Gerritsen een soldaat uit het historische spel Assassin’s Creed: Odyssey door het Athene van de vijfde eeuw voor Christus laat rennen. ‘Deze ervaring is iets wat wij archeologen nooit zouden kunnen bieden’, legt de Griekse assistent-professor Aris Politopoulos erbij uit, terwijl de Atheense soldaat vanaf een tempel te pletter valt.
De Leidse onderzoekers zijn door UvA-organisatoren Toni Pape en Georgia Samaritaki uitgenodigd om te spreken over hoe videospellen de geschiedenis vertolken. Gerritsen en Politopoulos zijn onderdeel van het VALUE-project dat onderzoekt hoe videogames met de wetenschap kunnen worden gecombineerd. ‘En de Assassin’s Creed-serie mengt al jaren historische educatie met heel veel lol’, stelt Politopoulos.
Academische debatten
Al snel wordt duidelijk wat de Griekse archeoloog met die historiciteit bedoelt. Assassin’s Creed: Odyssey speelt zich af in het Griekenland van de oudheid. Vandaag wordt er gespeeld als ‘Kassandra’, het vrouwelijke van de twee te kiezen hoofdpersonages uit het spel, dat binnen de game vele bestaande historische figuren ontmoet. ‘Wie hier kent bijvoorbeeld Euripides?’, vraagt Politopoulos naar de kennis in de zaal over de legendarische Griekse toneelschrijver. Alhoewel enkele handen omhoog gaan, herkennen weinig studenten het dronken personage dat op beeld verschijnt.
‘We zijn deel van een symposium, toentertijd de naam voor een mannelijk drankgelag met vrouwelijke wijnschenkers’, legt Politopoulos uit. In het marmeren huis vol wijnamforen, roze bloesem en druivenschalen, waar Kassandra doorheen loopt, passeren ook de lallende komiek Aristophanes, een halfnaakte playboy-politicus Alkibiades en de onvermijdbare filosoof Socrates de revue. ‘Van zo’n symposium weten we wat uit literaire bronnen, maar omdat er van een feest weinig archeologische vondsten zijn overgebleven, konden we er lang moeilijk een voorstelling van maken’, aldus Politopoulos. ‘Als geschiedkundigen kunnen we via een game historische gebeurtenissen voor het eerst echt ervaren en begrijpen.’
Bovendien stellen games academische debatten over gender of de geschiedenis van de normale man aan de kaak. ‘Ik zou sowieso voor het vrouwelijk hoofdpersonage kiezen, maar ik weet niet echt of dat historisch correct is’, werpt een student die discussie op. Het is echter het eerste spel in de Assassin’s Creed reeks waar de gamer überhaupt met een vrouw kan spelen. Maar ook is het bijzonder ‘dat je zoveel ‘gewone’ mensen in het spel ziet rondlopen’ volgens Gerritsen. ‘Het draait niet alleen maar om de grote politieke personages.’ Daarbij is het ook modern, leggen de onderzoekers uit, dat er geen partijdig politiek standpunt wordt ingenomen. ‘Het hoofdpersonage is niet per se pro-Atheense democratie maar is meer een moordende toerist in een politiek beladen Griekse tijd.’
Niet accuraat
Enkele langslopende studenten, grootgebracht met de Assassin’s Creed-reeks sluiten zich bij de lezing aan. ‘Ik vond de eerste spellen die zich afspeelden in de renaissance toch echt het vetst. Maar ik vind de geschiedenis van de oudheid ook gaaf’, stelt een geïnteresseerde KI-student. In het Parthenon, een enorme Griekse tempel in Athene, aangekomen blijkt dat er bepaalde onderdelen uit die geschiedenis echter niet helemaal juist geschilderd zijn. Niet erg, volgens Politopoulos. ‘Elke representatie van deze tijd kan niet compleet kloppend zijn; daarvoor hebben ook historici simpelweg te weinig bronnen.’
Wel vindt Politopoulos het frappant dat maker Ubisoft met begeleidende podcasts, documentaires en boeken het idee geeft dat de game wél geheel historisch correct is. ‘Historische accuraatheid verkoopt blijkbaar beter.’ Daarom werkt de archeoloog liever samen met onafhankelijke, kleinere game-producenten, die ‘zich ook minder concentreren op de prominente geschiedenis van het Westen.’ Zo’n samenwerking biedt volgens Politopoulos een kans voor archeologen om ‘onderbelichte delen uit de geschiedenis’ door studenten, historici, spelers eindelijk te kunnen ervaren.
Nagemaakte roofkunst
Terwijl Politopoulos vertelt over kunst op de Atheense berg de Akropolis, vraagt een student aan de spelende Gerritsen of ze misschien wat ‘uit het Parthenon kan stelen.’ Gerritsen sluipt de tempel uit met wat Griekse munten. ‘Het is sowieso redelijk makkelijk om ongestoord uit het Parthenon te roven’, grapt Politopoulos. Hij verwijst naar de beelden die, ooit door de Britten meegenomen, tot ontsteltenis van vele Grieken nog steeds in het British Museum in Londen staan.
Maar het nabouwen van zulke historische beelden gebouwen door game-makers maakt ‘een tijdmachine’. ‘Wij archeologen zijn doorgaans niet goed in het creëren van zulke beelden. Zo had geen archeoloog zo’n getrouw historisch model gemaakt van de Notre-Dame in Parijs als Ubisoft voor een Assassin’s Creed-spel over de Franse Revolutie. Toen de kathedraal in 2019 deels afbrandde, werd de game-maker dan ook door de restaurateurs ingeschakeld om de kerk te herbouwen.
Een gesprek met Socrates
‘De historische ervaring die een game mogelijk maakt, het inleven, de interactie met de omgeving, het ontdekken en rondlopen in de nagebouwde wereld, is niet mogelijk in een boek, film of serie’, stelt Gerritsen daarop ter afsluiting. Tuurlijk, stelt ze, moet een producent omgaan met ‘het plezier dat de gamer wil’. Zoals de beroemde Perzen in Odyssey die zo’n honderd jaar vooruit in de tijd zijn herplaatst om de gamer toch ook kennis te laten maken met de krachtige Griekse tegenstanders.
Maar uiteindelijk kan haar hoofdpersonage Kassandra toch enigszins realistische gesprekken voeren met historische figuren, die je anders nooit zo had ervaren. Je moet wel oppassen met de keuzes die je als hoofdpersonage kan makken in de gesprekken, waarschuwt een oplettende student in de zaal. Immers, als het hoofdpersonage in gesprek raakt met Socrates, blijkt de Griekse filosoof wél honderd procent realistisch: ‘Socrates laat je eindeloos in cirkels redeneren. Je komt nooit uit een gesprek met die man.’ Waarop iedereen in de zaal inderdaad nog lange tijd gek wordt van Socrates’ onvermijdelijke, vermoeiende vragen.
