Wie bepaalt de regels in de race om de ruimte?
En, al een all inclusive-trip naar Mars geboekt? Als we Elon Musk en zijn SpaceX moeten geloven, wordt ruimtevaarttoerisme al in 2024 mogelijk. De race om de ruimte stelt wetenschappers als Frans von der Dunk – deze week in Amsterdam – voor lastige vragen. Waar liggen de landsgrenzen, van wie zijn de delfstoffen en: wie ruimt de troep op?
Een rondje om de aarde als alternatieve vakantie lijkt interessant, maar we worden ook steeds afhankelijk van ruimtevaartactiviteiten en -toepassingen. Grondstoffen op aarde raken op, en buiten onze atmosfeer zijn delfstoffen volop aanwezig. Kolonisatie van de ruimte en zijn planeten lijkt zo dichterbij te komen, en dit roept tal van ethische en juridische vragen op.
Ruimtejurist Frans von der Dunk (hoogleraar Space Law aan de Universiteit van Nebraska-Lincoln) komt 14 september bij Spui 25 in Spe vertellen over de de mogelijkheden en uitdagingen boven onze atmosfeer.
Ruimterecht is wellicht niet de eerste richting waar je aan denkt bij een studie rechten. Von der Dunk meent dat juist dit vakgebied van groot belang is, nu meer landen en particulieren zich mengen in wat hij de ‘race om de ruimte’ noemt.
Von der Dunk: ‘De ruimte is van niemand, maar met de komst van ruimtetoerisme en laagvliegende satellieten komt de vraag op vanaf welke hoogte – letterlijk - we afspraken moeten maken of je over iemands grondgebied vliegt. Of over waar zich de verticale grens bevindt van onze rechtsmacht en territoriale soevereiniteit. Een deel van mijn onderzoeksterrein onderzoekt of er een consensus kan worden bereikt tussen staten over hoeveel kilometers omhoog die grens zou liggen. Dat is redelijk arbitrair. Denk maar aan de zeevaart, daar moeten we bijvoorbeeld 12 mijl van de kust blijven. Als ruimterecht-jurist zoeken we die grens “verticaal” op.’
Is dat een nieuw vakgebied?
‘In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd ruimterecht voor het eerst een vakgebiedje. Bij de VN werd toen met name gediscussieerd over de kapitalistische invalshoek van de VS en de communistische kijk op ruimtevaart van de toenmalige Sovjet-Unie. Tegenwoordig zijn er steeds meer particuliere bedrijven, en die komen in het vaarwater van de NASA en de Russische tegenhanger Roscosmos. Zo hebben we Elon Musk met SpaceX, Richard Branson met Virgin Galactic en Jeff Bezos met Blue Origin. Daarnaast ontwikkelen steeds meer staten serieuzere ruimtevaartpraktijken.’
Waar vallen die bedrijven dan onder?
‘Particulieren mogen zich gewoon bewegen in de ruimte,’ aldus Von der Dunk. ‘Maar staten zijn aansprakelijk voor ruimteactiviteiten van bedrijven uit hun eigen land. Daarmee zijn ze ook aansprakelijk voor schade. Daarom zie je nu nationale vergunningen opkomen, zoals de Space Act van de Verenigde Staten. Daar moeten internationale afspraken over komen.
Aan de andere kant wil je particulieren niet te veel inperken, staten willen ontdekkingen en inspanningen stimuleren. Neem space mining - het winnen van delfstoffen in de ruimte. Wie krijgt daar een vergunning voor, wie mag dit doen en hoeveel mag er worden gewonnen? Een ander groot probleem is ruimtepuin – objecten die worden achtergelaten in de ruimte en daar rondzwerven. Hier bestond vroeger geen internationaal recht voor, omdat er simpelweg geen sprake van was.’
Wat zouden we andersom van onze praktijken op aarde kunnen leren, mochten we ooit bijvoorbeeld Mars gaan koloniseren?
‘We weten al dat we geen leeg gebied kunnen claimen door er een vlag op te zetten, zoals we vroeger op aarde deden. In het eerste ruimteverdrag van 1967 hebben de Amerikanen en Russen al vastgelegd dat ze dit willen voorkomen in de ruimte. Niemand mag een bepaald deel in de ruimte tot nationaal grondgebied maken. Die vlag die Neil Armstrong plantte, betekende dan ook niet dat het Amerikaans grondgebied werd. Met “One giant leap for mankind” verklaarde Armstrong slim dat het voor de wereld was, niet alleen voor Amerika.
Als we op andere planeten huizen willen bouwen, gezinnetjes willen stichten en een leven willen opbouwen, mag iedereen dat op dit moment gewoon doen. Maar welke regels gelden daar? Of is dat afhankelijk van waar het ruimteschip vandaan kwam dat er als eerste landde? Dat worden dan nieuwe kwesties.’
En wat betreft mensenrechten in de ruimte?
‘Daar is het nog echt te vroeg voor.’
Lopen we dan, net als bij vele andere technologische ontwikkelingen, niet snel achter de feiten aan?
‘Ha, ja. Helaas zitten mensen zo in elkaar’
Het lijkt er op dat uw vakgebied in ieder geval nog lang levendig blijft.
‘Ik denk niet dat ik voor mijn pensioen zonder interessante vraagstukken kom te zitten. En studenten in ruimterecht zijn daarom absoluut nodig.’
Frans von der Dunk spreekt op vrijdag 14 september bij de kick-off van Spui25 in Spe over ‘The Infinite Frontier. Space Colonization and the Law’.
Dit artikel is geschreven door Jochem Kootstra, lid van de jongerenredactie van Spui25 in Spe.
