Aangenaam gehersenspoeld op het Brainwash festival
Het filosofische festival 'Brainwash' wil mensen aan het denken zetten over de belangrijkste maatschappelijke en persoonlijke vragen van dit moment. Bijna drieduizend gasten kwamen afgelopen zaterdag naar de theaterstraat van Amsterdam: de Nes. ‘De filosoof is als een vroedvrouw, hij haalt iets uit je wat al in je zit.’
Hersenspoelen (brainwashing), het is een methode om oude gedachtepatronen uit te wissen en deze te vervangen door nieuwe. Voor sommigen een angstbeeld dat doet denken aan totalitaire dictaturen. Maar het Brainwash festival wil geen kennis wissen, het wil juist kennis toevoegen.
Brainwash is een filosofisch festival. En ook dat thema, filosofie, kan bezoekers afschrikken. Maar presentator Lennart Kamphuis stelt het publiek gerust: ‘Jullie hoeven niet bang te zijn dat er alleen filosofische verhalen verteld worden.’
Bij de opening van het festival in de Stopera, gebruikt Kamphuis, die zichzelf freelance filosoof noemt, een opmerkelijke metafoor: ‘Socrates zei ooit dat een goede filosoof als een vroedvrouw is. Net als een vroedvrouw haalt hij iets uit je wat er al in zit. Hij verwoordt wat er al leeft en voegt iets toe.’
Het publiek knikt instemmend. In de zaal zit een mengeling van mensen van middelbare leeftijd en jonge hipsters.
'Filosofie leeft'
‘De sprekers van vandaag willen graag met jullie in gesprek,’ zegt Kamphuis. En daar staan de ruim drieduizend man die op het festival zijn afgekomen wel voor open. Bij sommige programma’s staan zo veel mensen in de rij dat niet iedereen naar binnen kan.
‘De filosofie leeft’, concludeert Laurens Knoop, directeur van het festival. ‘We hebben dit festival georganiseerd uit liefde voor de kunst, het cabaret, filosofie en de wetenschap. Het idee is dat mensen elkaar ontmoeten, conversaties met elkaar hebben en een ontspannen dag hebben.’
De eerste spreker is Michael Sandel, hoogleraar filosofie en ethiek aan de Harvard Universiteit en auteur van het boek What money can’t buy (zie foto). Na zijn lezing wordt hij geïnterviewd door journalist Joris Luyendijk die het boek Dit kan niet waar zijn schreef, over de bankenwereld. Ook in Luyendijks boek spelen ethiek en moraliteit een belangrijke rol.
Ethische kwesties
Sandel heeft de naam een filosofische superster te zijn en wordt aangekondigd als ‘de Socrates van deze tijd’. Al snel blijkt Sandel een begenadigd en charismatisch spreker. Hij wil inderdaad, overeenkomstig de vroedvrouwmetafoor, in gesprek met de zaal. Hij vraagt zelfs of de publiekslichten aan mogen.
‘Mag het recht om een neushoorn te doden verhandeld worden, als het geld dat met het neerschieten van dit ene exemplaar wordt opgehaald ten gunste komt van het in stand houden van de gehele neushoornpopulatie?’ legt Sandel zijn publiek voor.
‘Is het goed als een arme Indiaanse vrouw ervoor kiest om surrogaatmoeder te worden?’
‘Is dat wel een vrije keuze als armoede aan de keuze ten grondslag ligt?’
‘Maar wat is het verschil dan met andere zware beroepen die mensen uitoefen met als belangrijkste motief geld?’ Sandel noemt als voorbeeld een mijnwerker in een kolenmijn.
De vragen blijken nog niet zo makkelijk te beantwoorden.
‘Het tast de integriteit van het menselijk lichaam aan,’ zegt een vrouw uit het publiek, ‘die vrouwen verkopen hun lichaam.’
Een andere bezoeker gaat hier tegenin. ‘Je zou in principe kunnen zeggen dat omdat geld altijd een rol speelt niemand een vrije keuze heeft, maar dat is onjuist. Je hebt altijd een keuze.’
Brainwash doet wat het van tevoren had beloofd: de bezoeker uitdagen en intrigeren.
Waanzin
Na de opening zijn er nog 130 activiteiten te bezoeken. Het merendeel bestaat weliswaar uit lezingen, maar de onderwerpen en de sprekers zijn divers en daarnaast is er ook ruimte voor kunst en cultuur ingeruimd. Zo zijn er theatervoorstellingen en op verschillende locaties hebben studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht kunstwerken neergezet die interacteren met de bezoekers. Bezoekers kunnen bijvoorbeeld een kap over hun hoofd plaatsen waarin een schermpje en een koptelefoon zijn verwerkt, om zo een hersenspoeling te ondergaan.
Ook de UvA was vertegenwoordigd bij Brainwash. Zo hielden Marita Mathijsen, emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde en Patricia Pisters, hoogleraar Filmwetenschappen, een lezing over ‘waanzin’ in de literatuur en films. Het was onderhoudend, maar ze konden zich niet meten aan de zwaargewichten uit het openingsprogramma.
In aanloop van het festival publiceerde NRC Next iedere week een Essay van de belangrijkste sprekers op het festival. De essays zijn hier terug te lezen.
