UvA-docent rechten schrijft biografie Amsterdamse hiphop-grootheid
Tijdens hun vele gezamenlijke wandelingen door het Oosterpark en gesprekken in de studio of backstage na optredens werd UvA-rechtendocent Niels Graaf door rapper Sjaak meegenomen in zijn wereld. Nu is er de biografie Sjaakmat. Een hiphopleven, die Graaf schreef over de Amsterdamse rapper. ‘Hij liep door Amsterdam-Oost met een hakbijl.’
Waarom was rapper Sjaak voor jou de aangewezen persoon om een biografie over te schrijven?
‘Sjaak staat voor mij symbool voor de moderne geschiedenis van de Nederlandse hiphop. Hij is misschien niet zo bekend als Opgezwolle of De Jeugd van Tegenwoordig, maar heeft toch een centrale rol gespeeld met een individueel geluid. Opeens was hij er, en luisterde iedereen naar zijn muziek, ook de categorale gymnasiasten van het Barlaeus of het Vossius. Met zijn doorbraakhit Ik Heb Schijt tekende hij het jaar 2007. Hij hernoemde Amsterdam Oost tot de Dubbel O, en was daarmee een belangrijke actor in een cultureel leven dat vaak verhuld blijft.’
‘Sjaak is eigenlijk een soort moderne Nescio, de iconische schrijver uit Amsterdam Oost. Ik fietste net nog door het Oosterpark, daar staat een standbeeld van De Titaantjes van Nescio, maar dat is eigenlijk heel gedateerd. Wie leest dat nu nog? Wat Sjaak doet is nu veel groter, maar dat wordt niet gezien als hogere cultuur. Dat wil ik omdraaien.’
Hij is dus eigenlijk een moderne literaire grootheid.
‘Zo wil ik hem neerzetten, ja. Zie het als een pleidooi voor meer aandacht voor hiphop als serieuze, culturele stroming. Die aandacht is er nu te weinig. Hiphop is het populairste, meest gestreamde genre in Nederland, maar nog steeds vinden veel mensen het maar vreemd. Het wordt afgedaan als jeugdcultuur en niet serieus. Daar valt dus nog een wereld te winnen.’
Rapper Sjaak - zijn echte naam is Mehdi Chafi - werd in 1985 geboren in Amsterdam Oost. De Marokkaans-Nederlandse rapper brak in 2007 door met het nummer Ik heb schijt, en scoorde in de jaren die volgden hits met onder meer nummers als Trompetisto en Stap voor Stap. Inmiddels woont hij samen met zijn gezin in het Overijsselse Bathmen.
En waarom dan dus niet een biografie over bijvoorbeeld De Jeugd van Tegenwoordig of Osdorp Posse, artiesten die misschien nog meer dan Sjaak aan de wieg van de Amsterdamse hiphop hebben gestaan?
‘Dat is weer net een andere categorie. Ik wilde juist de wereld die is ontstaan uit die straatcultuur, die toch meer is verbonden aan Sjaak, weergeven. Daarnaast vind ik dat Sjaak een beetje ondergesneeuwd is geraakt. Hij heeft een hele generatie nieuwe rappers geïnspireerd op het gebied van taalvondsten en manier van rappen. Dat is een onbekend verhaal gebleven.’
Zouden we hem dus als de Godfather van de Amsterdamse hiphopwereld kunnen zien?
‘Binnen een bepaalde school van de Amsterdamse hiphop wel.’
We zitten hier op de rechtenfaculteit, tussen de portretten van grote staatsrechtgeleerden. Zou een statig portret van Sjaak hier goed tussen passen?
‘Ja zeker, maar eigenlijk moet hij gewoon een standbeeld krijgen op het Boerhaveplein.’
Is Sjaak eigenlijk nog een beetje bekend bij de huidige generatie rechtenstudenten die nu bij jou in de collegebanken zit?
‘Dat weet ik eigenlijk niet. Het is niet zo dat ik de hele tijd bij ze opgooi dat ik een biografie over Sjaak aan het schrijven was.’
Jouw fascinatie met de Amsterdamse hiphopwereld verwacht je misschien toch eerder bij een muziekwetenschapper of neerlandicus dan bij een docent rechten.
‘Ook rechtswetenschappers hebben het recht een biografie te schrijven over een rapper. Maar je hebt helemaal gelijk. Je verwacht het eerder bij neerlandici, daar zie je die interesse in hiphop ook wel voorbijkomen. Toch wil ik benadrukken dat wij hier aan de rechtenfaculteit ook aan tekstkritiek doen. Als ik een uitspraak van De Hoge Raad bestudeer is dat ook een puzzeltje. Als ik dat vergelijk met hiphopteksten, ben ik ook bezig met literaire kritiek. Ik heb het idee dat dat in elkaars verlengde ligt. Laten we het een brede belangstelling noemen in het woord, het schrift en culturele uitingen.’
Al die teksten en nummers van Sjaak die je zo aandachtig hebt bestudeerd, welke schiet je nu als eerst te binnen?
‘Meer in het algemeen denk ik dat hij dingen doet met woorden, en dingen laat rijmen die anderen nooit eerder hebben kunnen laten rijmen. Toen het boek bijna klaar was had ik een gesprek met Pepijn Lanen – Faberyayo van De Jeugd van Tegenwoordig – waarin hij zei dat ik iets belangrijks was vergeten. Ik had een deel uit een tekst weggelaten, terwijl dat volgens Pepijn juist het deel was dat het best de kracht van Sjaak liet zien: “Stack up de vissticks.” Volgens Pepijn was dat een analogie voor rijkdom. Stacken, verzamelen dus. En vissticks als analogie voor geld. Zo had nog nooit eerder iemand dat bedacht, volgens hem.’
‘Zo zijn er veel meer voorbeelden in zijn teksten. Hij is heel speels, en maakt combinaties die beginnen in de gangsterrap, maar die hij direct daarna ontwapent. “Guns gaan van bang bang, Guus Meeuwis gaat van kedeng kedeng.” Dat is een soort poëzie die voor veel mensen onzichtbaar is. Ik wil dat voor het voetlicht brengen.’
In hoeverre komt Sjaak zelf ook echt uit zo’n heftig milieu?
‘Hij is opgegroeid naast het Boerhaveplein. Hij heeft zelf vroeger ook echt wel lopen dealen, en kent die wereld, maar hij is er nu ook al lange tijd uit. Op dat verleden kun je best kritisch zijn. Maar hij is er een hele lange tijd van verlost en dat merk je aan zijn teksten. Die zijn feestelijker geworden, weg van die criminaliteit van vroeger. Hij woont nu in een gehucht naast Deventer, en verdient z’n geld wit. Rappen over dat oude leven doet hij ook niet meer.’
Je begint het boek met een couplet uit het nummer Deze Stad, waarom?
‘Ik denk dat die tekst symbool staat voor zijn hele leven, maar ook iets zegt over het Amsterdamse straatleven. Het is een prachtig inkijkje. De inhoud van de tekst heeft hij inmiddels al lang achter zich gelaten, zoals gezegd. Hij woont nu dus in een dorp en vindt het heerlijk daar. Hij wil ook echt niet meer terug. Als we in Amsterdam afspraken, was hij gepikeerd over de drukte, het parkeren en de expats. Op het plein waar hij is opgegroeid werden we nu bediend in het Engels, vanwege de totale veryupping daar. In die zin is het boek ook een ode aan het Amsterdam dat er nu niet meer is.’
Kan je nog een beetje naar zijn muziek luisteren?
‘Ik denk dat ik de persoon op de wereld ben die het meest naar de muziek van Sjaak heeft geluisterd. Ook heel erg geconcentreerd. Soms moest ik nummers wel vijf keer achter elkaar moeten luisteren om alles goed te kunnen duiden. Maar vervelen doet het mij niet. Ik luisterde het net nog op de fiets naar de faculteit.’
Hoe was het om met hem samen te werken?
‘Hilarisch. We kenden elkaar van vroeger uit Amsterdam Oost. Het idee ontstond een jaar of zeven geleden toen we elkaar weer eens een keer tegenkwamen. Hij zei gekscherend dat ik een biografie over hem moest schrijven, en eigenlijk leek dat me wel een heel goed idee. Met Sjaak was het altijd heel gezellig. We zagen elkaar toen ik met het boek bezig was regelmatig. Dan ging ik mee naar een show of naar de studio. Daar sprak ik dan met andere artiesten over hem, wat hij doet en wat hem uniek maakt.’
Het resultaat is een boek vol anekdotes, ik las zelfs iets over een hakbijl.
‘Ja, de hakbijl, daar liep hij als jonge jongen mee rond in Oost. Dat is het niveau waar we het over hebben. Je weet maar nooit wanneer je ‘m nodig hebt. Het was toen een ruige buurt. Nu is Amsterdam-Oost heel hip en schoon en mooi, de rafelrandjes zijn weg. Maar toen was het echt een heftige Vogelaarwijk. Groepen jongeren die rondhingen, de politie die de buurt vermeed. Dat is nu wel anders. En die hakbijl, dat was een voorzorgsmaatregel, maar natuurlijk vooral een manier om een beetje stoer doen.’
Niels Graaf, Sjaakmat. Een hiphopleven (Prometheus, 2025). ISBN: 978 90 446 55 629 Prijs: €20,00
