Zo schuldig voelen UvA-studenten zich over hun vlieggedrag
Vliegschaamte is in Nederland tussen 2020 en 2023 toegenomen, blijkt uit cijfers van het CBS. Opvallend is dat jongeren zich minder schuldig voelen over hun vlieggedrag dan ouderen. Ruim zestig procent van de 18- tot 25-jarigen pakte het vliegtuig in 2023. Ondanks de schade die vliegen aan het milieu toebrengt, stappen jongeren nog altijd massaal in het vliegtuig. Hoe schuldig voelen UvA-studenten zich over hun vlieggedrag in het licht van de klimaatcrisis? ‘Ik weet wat de impact is, maar ik houd me er niet mee bezig.’
Bij een rondvraag onder studenten op Science Park gaven acht van de tien aan geen vliegschaamte te voelen; twee voelden zich een beetje schuldig. Op Roeterseiland zeiden zes studenten geen vliegschaamte te ervaren, drie een beetje, en één wel. Waar sommigen zich helemaal niet bezighouden met de impact van vliegen, kiezen anderen er juist bewust en overwogen voor om tóch te vliegen. Vliegen is vaak sneller en soms goedkoper dan ander transport, of zelfs de enige manier. Voor Europese bestemmingen vinden de meeste ondervraagden vliegen onnodig.
Economics and Business Economics-student Thijmen van Gorkum (21) zegt aarzelend dat hij eigenlijk geen last heeft van vliegschaamte – hij vliegt tenslotte in juli naar Singapore. Hij kan wel een waslijst aan landen opnoemen waar hij in het verleden met de bus naartoe reisde: Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, België, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. ‘Deels uit milieubewustzijn.’ Toch geeft hij eerlijk toe dat hij er niet echt mee bezig is. ‘Ik denk dat ik mijn hele leven al weet dat vliegen slecht is, maar ik denk ook dat ik het mijn hele leven lang blijf doen.’
Ook Matus Mlynar (24), internationale student aan University College, ziet geen reden om zich schuldig te voelen over vliegen. ‘Nieuwe motoren, zoals die van de A320neo, stoten veel minder uit. Deze zomer bezoek ik mijn familie in Slowakije – dan neem ik het vliegtuig. Een week geleden vloog ik nog naar Canada voor een conferentie, maar vliegen is dan de enige optie. Ik zoek wel actiever naar alternatieven dan voorheen, maar me schamen doe ik niet.’
Exotische vakanties
Dat internationale studenten meerdere keren per jaar naar hun thuisland vliegen, begrijpt PPLE-studente Britt Zeegers (18) volledig. Tegelijkertijd is het voor haar ook een manier om haar eigen vliegvakanties naar Mallorca en Zuid-Afrika deze zomer te rechtvaardigen. ‘Ik voel me er wel een beetje schuldig over, maar ik vind dat ik ook twee keer op en neer moet kunnen.’ Sinds ze aan de universiteit studeert, is Zeegers aanzienlijk milieubewuster geworden. ‘We hebben het tijdens de lessen vaak over klimaatvriendelijker leven, maar met vriendinnen is dat minder een onderwerp van gesprek. Op de middelbare school vonden klasgenoten het vooral gaaf als je op een exotische vakantie ging.’
Leonie Koster (21) studeert Political Science en legt de verantwoordelijkheid voor het terugdringen van vliegverkeer liever bij de politiek dan bij het individu. ‘Het is natuurlijk beter om regelmatig vliegen te vermijden, maar je kunt het mensen ook niet kwalijk nemen als ze het wel doen.’ Volgens haar zou de politiek moeten zorgen voor een structurele verandering, in plaats van de nadruk te leggen op individuele keuzes. ‘Eigenlijk is het paradoxaal: enerzijds heb ik soms het gevoel dat het geen verschil maakt of ik zelf vlieg of niet, anderzijds verander ik mijn gedrag wel – door minder te vliegen.’
Zo lijkt vliegschaamte vooralsnog dus niet erg veel zoden aan de dijk te zetten; studenten blijven gewoon de hele wereld over vliegen. Maar hoe krijg je mensen dan wél zo ver dat ze hun vlieggedrag wezenlijk veranderen? Naar die vraag deed promovendus Yannick van den Berg onderzoek.
Is het gebrek aan vliegschaamte bij studenten een probleem?
‘Vliegschaamte speelt bij mensen die zich individueel verantwoordelijk voelen voor hun vlieggedrag, maar is vooral bedoeld om als samenleving tot ons door te laten dringen dat we minder zullen moeten vliegen. De sociale norm van het vliegen is hierdoor deels aan het veranderen, maar deels ook niet. Dat is een probleem, maar is schaamte daarop het antwoord? We moeten ook wijzen op het juridisch raamwerk. We kunnen wel van iedereen verlangen dat ze vliegschaamte ervaren, maar ondertussen wordt overal met vliegreizen over de hele wereld geadverteerd, en is vliegen ook ongelooflijk goedkoop. Het is heel lastig om dat te verenigen met vliegschaamte, omdat het bedrijfsleven en de overheid er alles aan doen om jou dat vliegtuig in te krijgen.’
Hoe verander je dat?
‘Op dit moment wordt er niet duidelijk vanuit de overheid gecommuniceerd dat we minder zouden moeten vliegen, daardoor blijft het ook zo normaal. Het idee is nog altijd vrij wijdverspreid dat vliegen op de korte termijn duurzamer kan, maar dat wordt rooskleuriger voorgesteld dan het is. De kans dat we binnen tien, vijftien jaar duurzaam kunnen vliegen is minder dan nihil.’
‘Daarom zouden we vliegen moeten behandelen als roken. Dus niet alleen de ticketprijzen verhogen, maar ook echt de sociale norm veranderen. Het positieve beeld van een vliegreis zou uit het straatbeeld moeten verdwijnen, dat begint met een verbod op reclames voor vliegvakanties. Ook zou er een veel-vlieg-taks kunnen worden ingevoerd, een progressieve belasting op het aantal vluchten dat mensen maken. Het is eerlijker om te focussen op die groep die zo veel vliegt.
Ligt de verantwoordelijkheid dan helemaal niet bij de burger?
‘We hebben als samenleving een gedeelde verantwoordelijkheid, maar de overheid zou het wel makkelijker moeten maken om minder te vliegen. Bijvoorbeeld door duidelijk te maken dat vliegen niet wenselijk is, en in te zetten op alternatieven als de trein. Investeren in goede infrastructuur.’
Zolang dat niet gebeurt is het dus onrealistisch om te verwachten dat iedereen zomaar vliegschaamte zal ervaren?
‘Niet helemaal, het is niet voor niets dat wij nu deze discussie voeren, maar het is wel lastig als je ziet hoe normaal vliegen is geworden. Het is een centraal onderdeel van veel vakanties. Jongeren vliegen van kinds af aan, zijn ermee opgegroeid, daardoor is vliegen simpelweg meer onderdeel van hun leven geworden. Als je dat wilt keren zul je een duidelijke kentering moeten maken.’
