Wat betekent de klimaatzaak van Portugese jongeren voor klimaatrechtvaardigheid wereldwijd?
Zes Portugese jongeren klagen 32 Europese landen aan voor het schenden van mensenrechten door het nalaten van klimaatafspraken. Folia sprak erover met hoogleraar Joyeeta Gupta. ‘Als de rechter de Portugezen in het gelijk stelt, dan zou dat een enorme boost geven aan allerlei mensenrechtenzaken wereldwijd.’
De zomer van 2017 werd gedefinieerd met bosbranden en extreme hitte voor de Portugezen, waarbij meer dan honderd mensen omkwamen. Dat leidde tot de rechtszaak die zes jonge Portugezen, allen tussen de 11 en 24 jaar oud, aanspannen tegen 32 Europese landen, waaronder Nederland.
De jongeren beschuldigen deze landen van schending van het Europees mensenrechtenverdrag vanwege hun ontoereikende inspanningen tegen klimaatverandering, schrijft de NOS. Ze verwijzen naar artikel 2 (recht op leven), 3 (het verbod op foltering en inhumane behandeling), en 8 (recht op een thuis) van het verdrag en hopen dat de uitspraak juridisch bindend wordt en als precedent in andere klimaatzaken dient. Landen die geen actie ondernemen kunnen dan aanzienlijke boetes verwachten. Afgelopen week begon de hoorzitting aan bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.
De jongeren stellen dat hun toekomst wordt bedreigd door klimaatverandering en willen Europese landen via de rechter dwingen tot actie, omdat ze niet kunnen wachten tot ze volwassen zijn. Deze zaak staat niet op zichzelf, omdat wereldwijd steeds meer klimaatactivisten de rechtsgang zoeken om klimaatbeleid aan te vechten.
Joyeeta, hoe verschilt deze rechtszaak van eerdere klimaatrechtszaken?
‘Dit is een rechtszaak die op internationaal niveau wordt aangespannen, dat maakt het
erg interessant. Heel vaak worden dit soort rechtszaken aangespannen door ontwikkelingslanden. Nu zijn het mensen uit een welvarend Europees land die Europese regeringen verantwoordelijk willen stellen. In dit geval is het gebruik van artikel 3, het verbod op foltering en inhumane behandeling, ook uitzonderlijk. Dat gebruiken de jongeren om aan te geven dat ze een lange tijd over grote afstanden worden gedupeerd door Europese landen die ontoereikend handelen tegen klimaatverandering. Ook bijzonder is dat de rechtszaak gericht is op de directe vermindering van de uitstoot van landen en niet op de compensatie van die uitstoot.’
Joyeeta Gupta is hoogleraar milieu en ontwikkeling van het mondiale zuiden aan de UvA. Ze behaalde haar masterdiploma in internationaal recht aan Harvard Law School en promoveerde in het recht aan de VU. Al haar hele carrière houdt ze zich bezig met de gevolgen van de klimaatcrisis. Dit jaar won ze de Spinozaprijs voor haar onderzoek naar verdelingsvraagstukken als gevolg van de klimaatcrisis.
Hoe groot schat u de kans van slagen?
‘Op basis van de afgelopen vijftien jaar hebben bijna alle mondiale rechtszaken verloren. En naarmate we verder in de tijd gaan is de kans groter geworden dat rechters uitspraken doen in het voordeel van de gedupeerden. Maar het komt niet vaak voor. Dus dit wordt echt een hele belangrijke rechtszaak als het succesvol wordt, omdat het laat zien dat je met aspecten uit het Europees mensenrechtenverdrag zo’n zaak kunt aanspannen. Daarnaast is er zoveel informatie beschikbaar over het klimaat. De klimaatcrisis is niet alleen zichtbaar in bijvoorbeeld Bangladesh of een kleine eilandstaat, maar ook in Europa. Toch zou de rechter kunnen zeggen dat er onvoldoende bewijsmateriaal is, en dat het merkwaardig is dat het in lijn gebracht wordt met artikel 3. Aan de andere kant heb ik het gevoel dat de tijd rijp is.’
Wanneer het Hof de Portugezen in het gelijk stelt, welke gevolgen zou dat kunnen hebben voor klimaatrechtvaardigheid wereldwijd?
‘Dat zou ongelooflijk zijn! Europa is een civielrechtelijk grondgebied waar rechters erg voorzichtig zijn bij het doen van uitspraken. Als de rechter van het Europees Hof voor Rechten van de Mens zo ver gaat om te zeggen dat de Portugezen jongeren gelijk hebben, dan zou dat een enorme boost geven aan allerlei mensenrechtenzaken wereldwijd. Men gaat deze zaak dan citeren en dan wordt het een precedent.’
‘Ik kan me ook voorstellen dat er een tegenbeweging komt vanuit de rechtse politiek, omdat nu al veel geklaagd wordt over de rol van de rechter zoals we dat bijvoorbeeld gezien hebben in Nederland bij het stikstofdossier. De onafhankelijkheid van de rechter raakt dan in het geding. Toch denk ik doordat de negatieve effecten van klimaatverandering wereldwijd zo ernstig zijn, we hoe dan ook meer en meer rechtszaken krijgen in de toekomst.’
