Van collegebank naar de sofa: wat als je net komt kijken als psycholoog?
UvA-alumnus Raz van Houts is sinds twee jaar basispsycholoog in Amsterdam. Afgelopen jaar schreef hij een boek— We zijn allemaal patiënten —over de overstap van student naar werkend psycholoog. ‘Voor veel mensen heeft mijn werk nog iets mysterieus of mythisch. Alsof het een groot geheim is allemaal.’
Een bachelor en master psychologie aan de UvA. Talloze tentamens. Een stage. Twee scripties. Je studeert af, gaat aan de slag in een praktijk en ineens ‘zit je tegenover een echt mens van vlees en bloed. Een echt mens met echte problemen dat bij jou is voor een oplossing’. Hoe ga je daar mee om? Die vraag beantwoordt basispsycholoog, UvA alumnus en schrijver Raz van Houts in zijn eerste boek We zijn allemaal patiënten: het leven van een jonge psycholoog in de praktijk.
In het boek beschrijft Van Houts hoe het is om direct vanuit de collegebanken van de UvA aan de slag te gaan in de praktijk. Het boek geeft een inkijkje in het werkleven van een beginnend psycholoog, met alle onzekerheden en twijfels die daarbij komen kijken.
Tijdens het gesprek met Van Houts wijst hij vriendelijk het aanbod om wat te drinken af. ‘Ik heb water,’ zegt hij. Subiet verschijnt een rood met witte Dopper fles uit zijn rugtas; ‘113’ staat in koeienletters op de fles geschreven. In zijn boek schrijft Van Houts dat hij de fles als ‘taboedoorbreker’ gebruikt. Het werkt: nog voordat zijn boek als onderwerp ter tafel komt, gaat het gesprek over 113.
Heb je eerst bij 113 Zelfmoordpreventie gewerkt?
‘Ik heb daar stagegelopen, in het derde jaar van mijn bachelor hier aan de UvA. Ik wilde graag praktijkervaring op doen, om te kijken of het werk me ook een beetje lag. Ik heb daar uiteindelijk zo’n jaar gewerkt, totdat ik stage ging lopen bij de praktijk waar ik nu ook werkzaam ben. Deze fles is een aandenken aan mijn tijd daar. Het is daar dat ik er ook zekerder van werd dat ik echt psycholoog wilde worden. Want ondanks de loodzware en heftige gesprekken die ik met mensen gevoerd heb in mijn tijd daar, gaf het werk me juist wel energie.’
Over je boek, waarom heb je het eigenlijk geschreven?
‘Ik schrijf graag, dus een boek schrijven is iets wat ik sowieso al wilde. Ik had ook al een literair agent, eigenlijk voor een ander project. We waren in gesprek over mijn baan en ik vertelde hem over de dingen waar ik mee zat of tegenaan liep. Toen zei hij: “Raz, daar zit ook wel een boek in.” Vanaf dat moment is het eigenlijk heel snel gegaan, uitgevers waren meteen enthousiast. Er was zover ik weet ook nog niet echt een boek vanuit het perspectief van een beginnend psycholoog, de meeste psychologen schrijven dit soort boeken pas later in hun carrière. Ik ben in februari 2022 of iets daarvoor echt begonnen met het schrijven en nu is het al een maand uit.’
‘Het was in het begin wel echt heel spannend, een van de eerste dingen die ik dacht was: hoe ga ik dat dan doen zonder de geheimhoudingsplicht te schenden? Ik wil namelijk niet in m’n eerste jaar voor een tuchtcommissie moeten verschijnen. Toen heb ik ook besloten om in het boek geen directe casussen of gesprekken met patiënten op te nemen. Het geeft dus meer een inkijk in de belevingswereld van een jonge psycholoog, bijvoorbeeld de vragen die je jezelf stelt uit onzekerheid. Kan ik als beginnend psycholoog mensen wel goed helpen? En, als ik zelf de problemen niet heb ervaren, kan ik me dan wel goed inleven? Ik wilde met het boek een tipje van de sluier lichten van het beroep. Voor veel mensen heeft mijn werk nog iets mysterieus of mythisch. Alsof het een groot geheim is allemaal. Dat merk je ook wel aan de vragen die mensen me vaak stellen.’
Zoals?
‘Mensen die ik nu ontmoet in mijn privéleven zien me vaak als alleen een psycholoog en zo behandelen ze me soms ook. Je krijgt dan vaak een reeks vragen waar ik onderhand wel bekend mee ben. Hoe scheid je werk en privé, is geheimhouding niet moeilijk en diagnosticeer je ook al je vrienden? Dat zijn ook vragen die ik probeer te beantwoorden in mijn boek, eigenlijk alle vragen die je niet durft te stellen aan je psycholoog.’
‘Om een van die vragen een beetje te beantwoorden: ik gedraag mezelf niet altijd als psycholoog bij vrienden. Er is bij patiënten altijd wel een soort afstand tussen behandelaar en patiënt. Soms zegt een patiënt ook wel: “bij jou kan ik alles kwijt, want jij kent me niet echt”. De kans dat je elkaar zomaar op straat tegenkomt is niet zo groot, dat helpt ook bij het proces. Daarom is het echt anders met vrienden, omdat je een andere band hebt en die afstand er niet is. Als mijn vrienden echt met iets zitten, waar mijn werk ook relevant voor is of ze vragen er specifiek naar, dan vraag ik ze meestal eerst om toestemming: mag ik even psychologiseren? Dat is in ieder geval de manier waarop het voor mij het beste werkt, voor een andere psycholoog is het misschien anders.’
Want voor wie heb je het boek geschreven?
‘In principe voor iedereen die benieuwd is naar hoe het is om psycholoog te zijn of net te worden. In het eerste deel van het boek leg ik ook veel psychologische concepten uit. Het is eigenlijk de basis om vervolgens de problemen en ervaringen die ik erna bespreek beter te kunnen begrijpen. Voor psychologiestudenten zal het eerste deel van het boek ook wel herhaling zijn.’
Heb je een inspiratie gehad binnen de psychologie?
‘Toch wel Irvin Yalom, hij is een Amerikaanse psychiater en schrijver die vooral schrijft over zijn werk. Het eerste boek wat ik van hem las heb ik gekregen van mijn tante tijdens mijn studie, daarna ben ik eigenlijk al zijn andere boeken gaan lezen. Mijn tante is zelf ook psycholoog. Vroeger was zij niet per se een inspiratie, maar nu we collega-psychologen zijn is ze dat wel. Zij is volgens mij echt goed in haar werk.’
‘Een van de ervaringen waar het in mijn boek over gaat is het moment wanneer je begint met werken en wat je geleerd hebt toe moet passen. Want je weet zelf natuurlijk niet alles. Dat is iets wat ik wel heb leren accepteren, deels ook door de boeken van Irvin Yalom. Hij legt behandelen echt uit als een samenwerking tussen behandelaar en patiënt, dat heeft ook mijn eigen methode beïnvloed. De patiënt kan niet alleen verder en komt bij jou met vragen, maar jij hebt ook niet alle antwoorden. Dat is ook niet erg, want je moet er echt samen aan werken. Daarom is het een goede klik tussen patiënt en psycholoog heel belangrijk.’
Wat is je eigen favoriete hoofdstuk?
‘(De) last van de man. Ik ben zelf best wel bezig met het concept van mannelijkheid en of ik mezelf daarin kan vinden. Ik krijg in de praktijk veel te maken met een tweestrijd rondom mannelijkheid. Het merendeel van de mensen die ik behandel zijn namelijk slachtoffer geweest van een mannelijke dader, van verschillende vormen van geweld tot seksueel misbruik of een onveilige werksfeer. Dit geeft al snel het idee dat er iets fundamenteels mis is met mannen. Aan de andere kant spreek ik ook veel mannelijke patiënten die worstelen met hun mannelijkheid en de maatschappelijke ideeën erover. Bijvoorbeeld mannen die zichzelf niet als man genoeg zien en dingen zeggen als: “een sterkere man zou hier wel doorheen komen”.’
‘Je hebt aan de ene kans dus een enorm overtal in mannelijke ten opzichte van vrouwelijke daders en aan de andere kant zijn de taboes op geestelijke gezondheidszorg en zelfmoordcijfers ook het hoogst onder mannen. Er is dus iets wat er niet helemaal goed gaat met mannen en in dit hoofdstuk probeer ik te onderzoeken hoe dat komt en wat de rollen van maatschappij en opvoeding daarin zijn. In het hoofdstuk komt ook mijn onzekerheid naar voren als behandelaar, onzekerheid hoe ik me dan moet verhouden tot slachtoffers van mannelijke daders. Het is een lastig onderwerp, maar ik vind zelf dat het een heel interessant hoofdstuk geworden is.’
Raz van Houts | We zijn allemaal patiënten. Het leven van een jonge psycholoog in de praktijk | ISBN 9789021469423 | paperback, 256 pagina’s | verscheen op 13 april bij uitgeverij Querido | 22,99 euro
