Is UvA-docent Laurens Buijs een klokkenluider of niet?
ISW-docent Laurens Buijs eist bescherming tegen benadeling, omdat hij als ‘klokkenluider een misstand’ aankaart. Hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp zet daar vraagtekens bij. ‘Een misstand is wat zwaarder dan het voeren van een openlijke discussie over iets dat je niet bevalt.’
De klokkenluidersregeling is door de UvA geschonden, vindt ISW-docent Laurens Buijs. De universiteit stelt hem op non-actief, omdat hij collega's ‘monsters’ en ‘levensgevaarlijk’ zou hebben genoemd. Een vorm van benadeling die niet mogelijk is binnen de klokkenluidersregeling, stelt Buijs, die daarom een kort geding aanspant tegen zijn universiteit. Maar hoeveel kans van slagen heeft die zaak? En is Buijs überhaupt een ‘klokkenluider’?
Die laatste vraag laat de UvA door een externe commissie onderzoeken na een melding van Buijs ‘over ernstige institutionele misstanden bij de Faculteit Maatschappij en Gedrag’. Concreet gingen die vermeende misstanden over het ‘woke’ gedachtengoed dat volgens Buijs binnen de opleiding zou worden binnengehaald en in ‘sneltreinvaart wordt genormaliseerd’, waardoor ‘de academische vrijheid en de kwaliteit van onderwijs en onderzoek acuut en fundamenteel’ bedreigd wordt.
Een misstand
Hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp beziet de zaak en twijfelt of Buijs wel als klokkenluider aan te merken is. Pakken we het wetboek erbij, dan voldoet de melding van Buijs volgens Verhulp geenszins aan het vereiste van een geconstateerde ‘misstand’.
Waar moet een ‘misstand’ namelijk aan voldoen? Volgens de Wet bescherming klokkenluiders, waar Buijs zich op beroept, moet er een schending of gevaar voor schending van het EU-recht zijn opgetreden, een (gevaar voor een) schending van een wettelijk voorschrift of een gevaar voor de volksgezondheid. Daarvan lijkt in deze zaak geen sprake te zijn, denkt Verhulp.
Ook de klokkenluidersregeling van de universiteit zelf, waar Buijs zich tevens op beroept, lijkt volgens Verhulp geen rechtsgrond te bevatten. Een misstand is daar een situatie waarbij een maatschappelijk belang of een belang van de universiteit in het geding is. Dat kan in veel gevallen zo zijn: bij ‘een strafbaar feit, een schending van regels, een gevaar voor de volksgezondheid, de veiligheid of het milieu, het bewust onjuist informeren van publieke organen, verspilling van overheidsgeld, of het bewust achterhouden, vernietigen of manipuleren van informatie over deze feiten.’ Of een dreiging daartoe. ‘Dat zie ik allemaal niet voor me in deze zaak,’ aldus Verhulp.
Kortom: ‘Een misstand is wel wat zwaarder dan het voeren van een openlijke discussie over iets dat je niet bevalt,’ aldus de hoogleraar arbeidsrecht. Dat laat echter onverlet, vervolgt hij, dat de discussie die Buijs aansnijdt moet worden gevoerd. ‘In die zin begrijp ik Buijs wel.’
‘Want los van de vraag of er sprake is van een klokkenluider: de universiteit moet openstaan voor de vraag of de manier waarop wij ons onderwijs inrichten juist is en niet leidt tot wetenschappelijke kaalslag. Daar moet je een open discussie over voeren.’
Ontslag na publicatie boek
Of het kort geding van Buijs kans van slagen heeft, is volgens Verhulp lastig te voorspellen. De kwestie doet hem nog het meest denken aan de zaak rondom mbo-docente Paula van Manen. Zij schreef in het najaar van 2019 een boek over haar slechte ervaringen met het nieuwe, gepersonaliseerde onderwijs op haar school.
Ze werd geschorst, en later ontslagen. Rechtmatig, zo oordeelde het Gerechtshof in Arnhem, want er was sprake van een verstoorde arbeidsverhouding. Even later besloot de Hoge Raad echter dat het Gerechtshof de zaak opnieuw moet beoordelen, vanwege ‘een causaal verband tussen de publicatie van het boek en het ontslag’. Hierdoor was de vrijheid van meningsuiting in het geding, redeneerde de Hoge Raad. ‘Of die inmenging gerechtvaardigd is, moet bij de nieuwe behandeling van het ontslag worden onderzocht,’ leest de uitspraak.
Máár, zegt Verhulp, daarmee is Van Manen nog geen klokkenluider. ‘Er is simpelweg sprake van een opvatting van de werkgever die zij niet deelt.’
Kort geding
Buijs beroept zich op artikel 8 van de klokkenluidersregeling van de UvA, waarin staat dat iemand die een misstand meldt ‘op geen enkele wijze mag worden benadeeld in zijn positie en rechtsbescherming geniet’. Artikel 17 van de Wet bescherming klokkenluiders kent een soortgelijke strekking.
Wat daarbij cruciaal is, is dat je niet mag worden benadeeld als gevolg van de melding, zegt Verhulp. ‘Je mag wel om andere, geldige redenen in je positie als werknemer worden aangetast. Het zou dolle boel worden als je mensen niet meer arbeidsrechtelijk zou kunnen aanpakken, zolang iemand melder van een misstand is. Het melden van een misstand is tenslotte geen vrijbrief om je vervolgens als werknemer niet goed te gedragen.’
‘Maar ook als de melding van Buijs geen misstand aankaart, verdient hij een zekere bescherming door de hem toekomende vrijheid van meningsuiting,’ zegt Verhulp. ‘De hamvraag in de zaak is dus of de melding onder de klokkenluidersregeling valt, en zo ja, of de melding de reden van de schorsing is. Als de melding niet onder de klokkenluidersregeling valt, is de vraag nog of de benadeling een onterechte beperking is van zijn vrijheid van meningsuiting.’
Het laatste oordeel is aan de rechter. De zitting zal op maandag 22 mei plaatsvinden in de rechtbank Amsterdam. Uitspraak volgt, in een kort geding, doorgaans twee weken na de zitting.
