Ondanks ‘goede beoordelingen’ moest UvA-antropoloog vertrekken
UvA-hoogleraar culturele antropologie Niko Besnier heeft de universiteit na een arbeidsrechtelijk conflict rond grensoverschrijdend gedrag moeten verlaten. Hij werd door de UvA schuldig bevonden aan intimiderend gedrag.
De zaak is enigszins eigenaardig omdat de conclusies van het rapport van consultancybureau Fijbes, dat de kwestie onderzocht, niet per se hadden hoeven te leiden tot ontslag. De UvA koerste daar echter wél op aan en er kwam een rechtszaak. De rechter verweet vervolgens de UvA de zaak te hebben laten gebeuren en te weinig te hebben gedaan om de hoogleraar op het rechte pad te krijgen en te houden. De UvA werd ‘ernstig verwijtbaar handelen’ verweten. Uiteindelijk is een verstoorde arbeidsrelatie tussen de UvA en de hoogleraar de reden voor de rechter geweest om de arbeidsrechtelijke verbintenis tussen de UvA en Besnier te beëindigen.
Diverse signalen
Decaan Agneta Fischer van de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen (FMG), waartoe culturele antropologie behoort, heeft binnen de faculteit het afgelopen jaar verschillende mails gestuurd over de kwestie. De mails zijn in handen van Folia. Daaruit blijkt dat ‘diverse signalen van sociaal onveilig gedrag’ bij haar waren binnengekomen over het gedrag van Besnier. Voor de goede orde: het ging niet om seksueel of ander fysiek grensoverschrijdend gedrag, maar om ‘gedrag dat als zeer intimiderend is ervaren,’ aldus Fischer in een mail aan collega’s. In een nadere toelichting aan Folia laat ze weten dat het ging om ‘verbale agressie en vernedering van met name promovendi, maar ook andere – vooral jonge – stafleden’. ‘Dat is intimidatie, zeker als het systematisch gebeurt. Er heerste een angstcultuur rond hem en dat vind ik ernstig en ontoelaatbaar. Het kan traumatische gevolgen hebben.’
Positieve beoordelingen
Na de meldingen gaf Fischer aan Bureau Fijbes opdracht onderzoek uit te voeren en deze kwam met dusdanige conclusies dat de UvA het dienstverband met Besnier wilde verbreken. De kantonrechter moest vervolgens zijn licht hierover laten schijnen en concludeerde vooral dat er sprake was van een verstoorde arbeidsrelatie, die de UvA werd verweten. De universiteit had de hoogleraar ‘altijd positieve beoordelingen’ gegeven en hem onvoldoende in de gelegenheid gesteld ‘zijn gedrag te verbeteren’, aldus Fischer in een van haar mails.
Uitstekend wetenschapper
Op de vraag van Folia hoe het mogelijk was dat Besnier steeds positieve beoordelingen had gehad, antwoordt Fischer: ‘Dat is een terechte vraag. Er is altijd alleen naar zijn wetenschappelijk werk gekeken en dat is uitstekend. De manier waarop hij met zijn promovendi en collega’s omging is echter nooit onderwerp van de formele beoordeling geweest, mede omdat niemand een formele klacht durfde in te dienen. Maar dat is natuurlijk niet goed. Inmiddels doen we dat anders, en moeten dergelijke aspecten van academisch leiderschap, zoals begeleiding van promovendi, ook deel uitmaken van een jaargesprek, zeker als er signalen zijn dat iets niet goed gaat.’
Dit betekent volgens Fischer overigens niet dat hij nooit is aangesproken op zijn gedrag door zijn leidinggevenden en collega’s. ‘Er zijn in het verleden verschillende gesprekken met hem gevoerd, waarin pogingen zijn gedaan om hem te wijzen op zijn intimiderende gedrag, maar dit heeft niets uitgehaald. Ook ik heb natuurlijk met hem gesproken, maar hij heeft altijd ontkend dat hem ook maar iets te verwijten viel en de schuld steeds bij anderen gelegd. Dit leidde tot de conclusie dat er tussen de UvA en Besnier zulke grote verschillen van inzicht bestonden over welk gedrag van een hoogleraar mag worden verwacht, dat wij op grond daarvan geen enkele verwachting hadden dat onze feedback daarover tot verbetering zou hebben geleid. Ook hebben wij bij die keuze betrokken welke effecten een dergelijk traject op collega’s en promovendi zou hebben gehad.’
Omgekeerde wereld
Gevraagd naar een aanvullende toelichting op het oordeel van de rechter zegt Fischer dat ze ‘met stomheid geslagen’ was bij het vernemen van de uitspraak, met name het rechterlijke oordeel dat het onderzoek dat de UvA heeft laten uitvoeren ‘bevooroordeeld’ was. Volgens de decaan is sprake van ‘de omgekeerde wereld’. Fischer: ‘Bijna iedereen die op de een of andere manier een professionele relatie met Besnier had is geïnterviewd, ook de mensen die positief dan wel neutraal over hem dachten. Het onderzoek had tot doel om na te gaan of de meldingen die ik had binnengekregen een patroon waren of slechts incidenten. Als een dergelijk zeer uitvoerig en consciëntieus uitgevoerd onderzoek nog niet voldoende is, is de vraag hoe je deze vorm van grensoverschrijdend gedrag dan ooit wél kan aantonen.’
Ontslag
Besnier schrijft in een mail ‘graag’ te willen reageren op een aantal door Folia aan hem voorgelegde vragen. ‘Deze kwestie móet onder de aandacht van het publiek worden gebracht,’ zegt hij. Hij vindt de hele gang van zaken zoals door de UvA gepresenteerd een schandalige vertoning. ‘De UvA moet zich diep schamen en Fischer verdient ontslag.’ Volgens hem was er niet zo veel aan de hand, maar geeft hij promovendi wel ‘gedetailleerde feedback’, wat volgens hem een kwestie van kwaliteitsbegeleiding is.
Het onderzoeksbureau dat onderzoek deed naar zijn gedrag trommelde allerlei mensen op en liet hen volgens hem ‘beweren dat ik hen had gepest, gekleineerd en vernederd’. ‘Intussen behandelde de UvA mij als een crimineel en verbood mij het universiteitsterrein te betreden, contact te onderhouden met collega’s en enige professionele activiteit uit te oefenen, zodat ik uit alle commissies en redactieraden werd gezet. De UvA heeft mijn leven en dat van mijn gezin de afgelopen twee jaar tot een hel gemaakt. Ik stond op het punt zelfmoord te plegen. Er waren niet eerder klachten geweest over mijn supervisie of enig aspect van mijn werk, totdat de UvA die in het leven riep.’
De kantonrechter heeft de arbeidsovereenkomst tussen de UvA en Besnier per 1 augustus dit jaar ontbonden.
Aanvulling /Correctie 21 november: In een eerdere versie van dit artikel stond dat de UvA Besnier wilde ontslaan op basis van het rapport-Fijbes, maar Fijbes zou hierover geen uitspraak hebben gedaan. Het was volgens Besnier de UvA die hem na zeventien jaar wilde ontslaan. De ernstig getroebleerde relatie tussen de UvA en Besnier leidde uiteindelijk tot zijn ontslag. In de eerdere versie stond dat Besnier verbonden is aan een onderzoeksinstituut in Melbourne. Dit zou de indruk wekken dat hij zich in Australië bevindt en daar in dienst is en wordt betaald. Dit is niet het geval. Hij verblijft in Amsterdam en mag enige diensten, waaronder bibliotheekgebruik en mailadres, van La Trobe University gebruiken.
