UvA-hoogleraar genocidestudies: ‘Poetin moet voor tribunaal gebracht worden’
Bijzonder hoogleraar Holocaust- en Genocidestudies Ugur Üngör heeft weinig vertrouwen in de goede afloop van de oorlog in Oekraïne. Een gesprek daags na de ontdekking van de massamoord in de Boetsja, een voorstad van Kyiv. ‘Wat er in Boetsja is gebeurd heeft genocidale aspecten.’
Nee nee, we moeten niet zo naïef zijn in het Westen en ons geen illusies maken. Poetin is meedogenloos en heeft zich de afgelopen twintig jaar alle macht toegeëigend in Rusland. Zijn machtsconcentratie is ‘enorm’ en na de Oekraïne zouden de Baltische staten zomaar aan de beurt kunnen zijn, vreest UvA-hoogleraar Holocaust- en Genocidestudies Ugur Üngör.
‘Poetin is al sinds 1999 aan de macht. Ik was toen 18, nu ben ik 41,’ vertelt Üngör. ‘In al die jaren kon Poetin ongestraft landen binnenvallen en een oorlog starten: Tsjetsjenië, Georgië, Syrië, de Krim en nu Boetsja. Het Westen doet niets. Wij laten ons dit gewoon overkomen. Sterker nog: wij hebben Poetins politiek genormaliseerd, keer op keer en nu staat hij voor de deur. Poetin heeft Europa meer dan twintig jaar gepenetreerd en wij hebben het laten gebeuren. Dat maakt dat het Westen medeplichtig is. The Guardian had laatst een goed artikel waaruit bleek dat een derde van het duurste vastgoed in Londen in bezit is van Russische oligarchen, de entourage van Poetin. Dat dus.’
Boetsja lijkt een slachting van onschuldige burgers. Een nieuwe trauma à la Srebrenica, menen sommigen. Klopt dit?
‘Boetsja en Srebrenica zijn niet met elkaar te vergelijken. De massamoord op de Bosniërs in Srebrenica was ten eerste van een veel grotere omvang dan wat nu is gebeurd in Boetsja. De massamoord in Srebrenica werd bovendien gepleegd onder de ogen van VN-soldaten. In Boetsja hebben veel minder ogen de slachting gezien dan in Srebrenica. Dat Boetsja een trauma zou zijn klopt ook niet, althans niet nu al. Een trauma wordt niet geboren, maar wordt in de loop der jaren gemaakt door de overlevenden van een gebeurtenis. Auschwitz was in 1945 geen trauma, dat werd het pas in de jaren zestig.’
Is in Boetsja sprake van een genocide?
‘Wat er in Boetsja is gebeurd heeft genocidale aspecten, maar het is geen genocide. Daarvan is sprake als de moord een proces is dat maanden of jaren duurt. Toch is het zeer ernstig wat er hier is gebeurd: er zijn burgerdoelen gebombardeerd, ziekenhuizen zijn doelbewust aangevallen, er is een massamoord gepleegd op mensen die er echt niet uitzien als soldaten en er gaan verhalen rond van seksueel geweld van Russische soldaten tegen Oekraïense vrouwen. Dit is een zeer vuile oorlog.’
Een oorlog kan toch nooit ‘schoon’ zijn?
‘Nee, maar een vijandig leger kan wel zijn best doen om het oorlogsrecht te respecteren en om burgers te ontzien op basis van de Geneefse conventie van 1949. Daarbij is afgesproken, ook door Rusland, dat burgers in oorlogstijd worden beschermd. Dat gebeurt hier niet. Daarom is het een vernietigingsoorlog. Poetin heeft dat eerder ook gezegd: hij wil Oekraïne de-nationaliseren. In dit opzicht begint het te lijken op een hoofdstuk uit de Joegoslavië-oorlog, waarin de Bosniërs moesten verdwijnen van de Serviërs. Wat nu in Oekraïne gebeurt lijkt een hoofdstuk uit het oorlogsdagboek van de Servische president Milošević.’
Milošević werd voor een oorlogstribunaal gebracht. Moet dat met Poetin ook gebeuren?
‘Dat moet zeker gebeuren, alleen het zal niet gebeuren Poetin zal daar zeker niet verschijnen en niemand zal hem kunnen arresteren. Hij is ongrijpbaar, blijft nog een aantal jaren president en zal zich dan terugtrekken om plaats te maken voor de volgende misdadiger.’
De Russen zeggen dat de moorden in Boetsja in scène zijn gezet door Oekraïners.
‘Als dat zo is komen we daar snel genoeg achter. Op dit moment moeten we het nog doen met foto’s, maar er wordt nu gewerkt aan forensisch bewijs waaruit zal blijken door wie de burgers in Boetsja zijn vermoord. Er wordt gekeken naar de identiteit van slachtoffers, door wat voor soort wapen ze zijn vermoord, welke dadergroep deze wapens gebruikte en welke bataljons gelegerd zijn of waren in Boetsja. Zo komt men uit bij de daders.’
En dan?
‘Dan zal men eerst nog moeten bepalen of die moorden zijn gepleegd door loslopende en ongedisciplineerde soldaten die een veldslag dreigen te verliezen en als wraak uit zichzelf zijn gaan moorden, of dat het juist zeer gedisciplineerde soldaten waren die orders opvolgden van hun superieuren. Ik vrees dat dit laatste het geval is.’
Is dit allemaal nog te stoppen?
‘Het zal heel erg moeilijk zijn zolang het Westen zijn naïeve beleid blijft volhouden. Het is ook een lastig dilemma. Een land als Duitsland heeft een van de grootste economieën ter wereld. Daar is energie voor nodig en dat komt uit Rusland.’
Zal Poetin zijn opmars in onafhankelijke staten voortzetten?
‘Ik sluit echt niet uit dat de Baltische staten hierna aan de beurt zijn. Ook in Letland is er immers een aanzienlijke Russischtalige minderheid. We moeten ons alles kunnen voorstellen bij wat Poetin gaat of wil doen. Het stomste wat we nu kunnen doen is het beperken van onze verbeeldingskracht.’
Kan dit leiden tot een Derde Wereldoorlog of is die al gaande?
‘Alles kan, niets is onmogelijk. De VS heeft directe militaire interventie uitgesloten en Rusland staat er internationaal zeer geïsoleerd voor, maar stel je een scenario voor waarin Rusland gesteund wordt door China en dan regelrecht tegen een westers blok komt te staan. Je houdt je hart vast.’
