Nieuwe UB wordt 19 miljoen euro duurder, oplevering eerste kwartaal 2024
Aan de bouw van de nieuwe Universiteitsbibliotheek (UB) op het Binnengasthuisterrein wordt opnieuw een hoger prijskaartje gehangen: de nieuwe UB gaat 128 miljoen euro kosten, 19 miljoen euro duurder dan gemeld in de eerdere, ook al omhoog bijgestelde begroting. De bouw gaat bovendien negen maanden langer duren. Volgens de meest recente planning is de nieuwe UB begin 2024 klaar voor gebruik.
Dat heeft verantwoordelijk UvA-bestuurder Jan Lintsen bekendgemaakt. ‘Het zijn forse tegenvallers,’ zegt hij. ‘Dat had ik uiteraard liever anders gezien. In de praktijk blijkt dat het centrum van Amsterdam eigenlijk maar een beperkte complexiteit toestaat.’ Met andere woorden, het hele project is bouwkundig misschien wel erg complex: het gaat om het renoveren en het verbouwen van een negentiende-eeuws ziekenhuis midden in de stad, omringd door smalle grachten en bouwvallige kades. De nieuwe en duurzame UB moet uiteraard voldoen aan de eisen van deze tijd. Daarbij is gebleken dat de bouwkundige staat van de panden ‘nog veel slechter is’ dan bij aanvang van de renovatie gedacht, heerst er krapte op de bouwmarkt en stijgen de materiaalkosten maar door. En zo kom je vanzelf uit bij een nieuw prijskaartje, voor een UB die er zo uit komt te zien.
De nieuwe UB wordt momenteel gerealiseerd in wat tot 1981 de Tweede Chirurgische kliniek van het Binnengasthuis was. Het moet het pièce de résistance worden van het Universiteitskwartier, ‘het nieuwe hart van de UvA’, zoals de instelling zegt. Naast de UB wordt op termijn ook de Faculteit der Geesteswetenschappen in dit gebied gevestigd. De nieuwe decaan van de faculteit, Marieke de Goede, heeft haar bestuurszetel al ingenomen in het opgeknapte ovalen Theo Bosch-gebouwtje, direct naast de UB-in-aanbouw. Of dat gebouwtje blijft staan of op termijn wordt afgebroken zoals de UvA wil, daarover is overigens ook het laatste woord nog niet gezegd.
160 miljoen gulden
De bouw van de nieuwe UB is feitelijk een project dat al in de jaren negentig van de vorige eeuw begon en toen begroot was op een bedrag van 160 miljoen gulden, rond de 72 miljoen euro. De bestaande UB dreigde uit haar jasje te groeien en de collectie-Geesteswetenschappen was verspreid over de halve stad. De UvA ging op zoek naar een unilocatie, waarbij allerlei opties de revue passeerden: samengaan bijvoorbeeld met de nieuw te bouwen Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA). Een nieuw pand voor de OBA werd gerealiseerd aan het IJ, maar de UvA zat er niet bij-in: het paste volgens toenmalige UvA-bestuurders niet bij de strategie van de UvA om los en ver weg van de facultaire locaties een UB te bouwen. Er moesten vier campussen komen aan de UvA en op een van die campussen moest ook de UB komen. Aan het IJ kwam geen campus, dus ook geen UB.
Rond die tijd – inmiddels was de nieuwe eeuw aangebroken – kwam ook het pand van ABN Amro aan de Vijzelstraat vrij, het zogenoemde pand De Bazel. Wethouder Duco Stadig (PvdA) had namens de gemeente het pand gekocht voor 62 miljoen gulden en deed UvA-bestuursvoorzitter Sijbolt Noorda (PvdA), de twee zijn dispuutsgenoten, een aanbod: als de UvA het pand wilde kopen om er haar UB in te vestigen zou de gemeente een korting op de koopsom geven van 25 miljoen. Het werd alom gezien als een genereus aanbod, maar het feest ging niet door. Ook aan de Vijzelstraat kwam geen campus, dus waarom dan wel een UB? Aan UvA-zijde vond men de afstand naar de Vijzelstraat – een paar honderd luttele meters – bovendien veel te ver weg van de locatie die de UvA zag als haar toekomstige plek van intellectuele en bestuurlijke wijsheid: het gebied op en rond het voormalige Binnengasthuis, het gebied waar de UvA ooit, in 1632, was ‘geboren’.
 0717 teksten.jpg)
Cruz y Ortiz
De heisa begon pas echt toen het UvA-bestuur het plan opvatte de monumentale negentiende-eeuwse ziekenhuispanden tegen de vlakte te gooien en er een spiksplinternieuwe UB neer te zetten. Het prestigieuze Andalusische architectenbureau Cruz y Ortiz was gevraagd voor het ontwerp (zie hier voor het toenmalige ontwerp). Het pand zou er nooit komen: de hele buurt, veel lokale en landelijke erfgoedinstellingen, de halve gemeenteraad en veel UvA-medewerkers liepen tegen de sloop van de monumentenpanden te hoop. We hadden het hier over Rijksmonumenten! Was de UvA nu helemaal betoeterd! De monumenten zouden gerestaureerd moeten worden waarna de UB er wat hen betreft prima haar intrek in zou kunnen nemen. Het UvA-bestuur dacht er heel anders over en wilde de nieuwbouw doorzetten. Een jarenlange ruzie was het gevolg. Een loopgravenoorlog met tientallen informatieavonden, woeste brieven, tientallen rapporten, bezoekjes aan erfgoedprofessionals, buurtbewoners met logeerkamers vol belastende bewijzen tegen de UvA en niet te vergeten diverse rechtsgangen. Dat deed de UvA, deze maand precies tien jaar geleden, besluiten op haar schreden terug te keren. De universiteit trok het boetekleed aan en trok haar aanvraag tot sloop van de monumenten in. Iedereen blij, behalve Cruz y Ortiz dat het UB-ontwerp voor niets had getekend (maar aan de UvA logischerwijs wel een gepeperde rekening stuurde voor jarenlang tekenen).
Er kwamen nieuwe ontwerpers, ditmaal om de UB te tekenen in de panden waar zij uiteindelijk nu terecht komt. En – als alles goed gaat – over twee jaar haar deuren opent. Niet dat alles vanaf 2012 opeens van een leien dakje liep, integendeel. Natuurlijk was de hele UB inmiddels al anderhalf keer zo duur als ooit bedacht. Ook was er nog geen vrede met de buurt over de inrichting van de buitenruimte of de plek van een fietsenkelder. In 2015 volgde ook nog eens een Maagdenhuisbezetting. De toenmalige collegevoorzitter Louise Gunning had een tienpuntenplan opgesteld om de bezetters tegemoet te komen. Een daarvan was ‘het opnieuw voorleggen aan de academische gemeenschap van de nieuwe UB’. Er kon met andere woorden weer opnieuw worden gepraat over nut en noodzaak van een UB op het Binnengasthuisterrein. Moest die UB misschien toch niet naar de Oudemanhuispoort? De deliberatieve democratie leidde tot twee extra vertragingsjaren. Maar in september 2019 ging de eerste paal voor restauratie, aanbouw en onderbouw van de Rijksmonumenten dan eindelijk van start.
Inmiddels zijn we tweeënhalf jaar en een coronacrisis verder. De restauratie vorderde de afgelopen jaren gestaag. Er kwam een nieuwe fundering en de fietsenkelder werd gerealiseerd: 1200 vierkante meter voor duizend fietsen, inclusief kleedkamers en douches. Want wie door de stromende regen of ijskoude winterwind komt aangefietst moet zich lekker kunnen douchen en omkleden. Over een paar weken wordt begonnen met het aanleveren van 600 ton staal om de glazen kap op te zetten die boven de voormalige binnentuin van het pand zal worden geplaatst. Nog meer feitjes? Er komen 300.000 boeken te staan in open opstelling, overigens veel minder dan in de huidige UB (nu aan het Singel 19 kilometer boek, straks op het BG-terrein 7 kilometer boek). Veel boeken zullen naar de opslag in Zuidoost gaan (het IWO) en een kleiner deel zal worden vernietigd. Er komen verder 23 (onderwijs)zalen met duizend studieplekken, een aantal dat in noodgevallen kan worden opgeschaald tot 1600. In het bijbehorende voormalige Zusterhuis komen bovendien nog eens tachtig tot honderd werkplekken voor medewerkers.
Bodem bouwkas
Ondertussen is van de oorspronkelijk begroting vrijwel niets meer overeind: de bedragen die over de tafel gingen werden steeds hoger. In 2018 ging de UvA nog uit van 66 miljoen euro, in de begroting van 2020 was dat opgelopen tot 85 miljoen euro, en in januari 2021 verwachtte men dat het prijskaartje 108,8 miljoen euro zou bedragen. Nu zijn we dus aanbeland bij 128 miljoen en wie weet wordt de zaak nog duurder. Een Europese oorlog helpt in elk geval niet mee. De UvA benadrukt in een persverklaring dat de kostenoverschrijdingen ‘geen gevolgen’ hebben voor onderwijs en onderzoek: de extra kosten kunnen worden opgevangen ‘binnen het totale huisvestingsplan van de UvA’. Niettemin is de bodem van de bouwkas wel bijna in zicht.
‘In de huidige ramingen kunnen we nog een kleine tegenslag hebben, maar niet al te veel meer,’ zei Lintsen gisteren tijdens een rondleiding over de bouwplaats. Niettemin is hij blij dat dat de UvA in 2012 uiteindelijk koos voor restauratie van de monumenten. ‘Ondanks alles ben ik toch blij dat we het moderne ontwerp (dat van Cruz y Ortiz) niet hebben gehandhaafd en hebben gekozen voor restauratie.’ Over twee jaar zullen we zien of het dossier-nieuwbouw UB dan eindelijk kan worden gesloten.
Bekijk hieronder ook onze video op de bouwlocatie van de nieuwe UB.
