‘Boos-aflevering over The Voice enorme wake-upcall voor academische wereld’
Het BNNVARA-programma Boos deed in de uitzending van donderdag onthullingen over grootschalig machtsmisbruik en seksueel grensoverschrijdend gedrag bij tv-show The Voice. Hoe kijkt de academische wereld naar deze zaak? En kan de UvA er iets van leren? ‘Ook hier zijn allerlei afhankelijkheidsrelaties en hiërarchische structuren.’
‘Inmiddels #BOOS gezien,’ schreef statistiekhoogleraar Casper Albers van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) donderdagavond op Twitter. ‘Veel herkenbaar van wat ik afgelopen jaren bij de RUG meegekregen heb. Daders die beweren dat er geen formele machtsrelatie is, bagatelliserende bestuurders, enz. Dit is geen crisis bij een tv-programma, maar van de hele maatschappij.’
Donderdagmiddag publiceerde het BNNVARA-programma Boos de bijna anderhalf uur durende uitzending This is The Voice op YouTube. Presentator Tim Hofman, die eerder ook een aflevering maakte over seksueel grensoverschrijdend gedrag in RTL 5-programma De Villa, sprak in deze uitzending anonieme vrouwen over seksueel grensoverschrijdend gedrag door ex-coach Marco Borsato, bandleider Jeroen Rietbergen en coach Ali B. Tegen die laatste zijn deze week twee aangiftes gedaan.
Fuck-up nights
Universiteiten kunnen de uitzending zien als een enorme wake-upcall, zegt universitair hoofddocent Liza Mügge (politicologie), die van 2019 tot vorig jaar voorzitter was van de UvA-taskforce sociale veiligheid. ‘Bij The Voice is sprake van competitiedrang, hiërarchische lijnen en afhankelijkheidsrelaties. Dat zie je in veel organisaties, ook op universiteiten. Het kan een onveilige cultuur in de hand werken. Mensen durven bijvoorbeeld niet te klagen omdat ze bang zijn een zeur gevonden te vonden. Of ze klagen wel, maar er gebeurt niets met de klachten.’
In plaats daarvan moet het usance worden elkaar te kunnen aanspreken, zegt Mügge: een onveilige cultuur kan niet alleen leiden tot machtsmisbruik, maar ook tot levensgevaarlijke situaties. ‘Denk aan de coassistent die iets opmerkt, maar de chirurg niet in de rede durft te vallen. In transparante, lerende organisaties is het niet erg om fouten te maken, maar worden fouten gezien als iets om van te leren. Dat zie je ook bij organisaties die fuck-up nights houden: avonden waarop mensen hun fouten kunnen delen.’
Academische sterren
In het eindrapport van de taskforce, Doorbreek de stiltes, deed Mügge vorig jaar aanbevelingen voor de UvA: zo moest er een Expertiseteam Sociale Veiligheid komen, faculteiten en diensten moesten zichzelf periodiek evalueren en de UvA zou een brede bewustwordingscampagne moeten opstarten. Ook waren er andere adviezen, zoals het noteren van omgangsregels en ‘brede consultatie en inspraak’ bij de benoeming van mensen op machtige posities, zo ook ook bij ‘academische sterren met een dik cv’.
Die problemen met zogenoemde ‘academische sterren’ zijn de UvA niet onbekend: de laatste jaren kreeg de universiteit meermaals te maken met zaken omtrent (seksueel) grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik. Zo publiceerde Folia in 2019 over langdurig machtsmisbruik van een vertrokken rechtenhoogleraar, kwamen studenten van de master conservering & restauratie in de zomer van 2020 naar buiten met verhalen over ‘een aanrakerige docent’ en een onveilige cultuur op de opleiding en werd een docent (en tevens bekend schrijver) van de opleiding Franse taal & cultuur eind 2020 op non-actief gezet na meldingen over grensoverschrijdend gedrag.
De UvA werkt dan ook aan de implementatie van aanbevelingen van onder andere de taskforce en externe commissies, blijkt uit een overzichtsmemo. Zo loopt er een campagne sociale veiligheid, is een theaterprogramma (The Learning Curve) over sociale onveiligheid op vijf faculteiten opgevoerd, zijn er wijzigingen aangebracht in de klachtenprocedure, is de functie van ombudsfunctionaris definitief ingericht en is de gedragscode zichtbaarder gemaakt. Ook zijn er trainingen, e-learning-modules en workshops op het gebied van sociale veiligheid. En studenten en medewerkers die niet binnen de organisatie een klacht willen indienen worden verwezen naar een extern meldpunt: dat van het CAOP, een kennis- en dienstcentrum op het gebied van arbeidszaken.
Grote geld
Linda Duits, als onderzoeker aan de Universiteit Utrecht gespecialiseerd in gender- en mediastudies, twijfelt of het voldoende is. ‘De vraag is of mensen die procedures ook naleven,’ zegt ze. ‘Dat geldt voor alle sectoren, van de entertainmentsector tot de academische wereld. Juist op universiteiten zie je afhankelijkheidsrelaties: studenten zijn afhankelijk van hun docenten, promovendi van hun promotors.’ Als daar iets misgaat in een machtsrelatie, moet je ervoor zorgen dat mensen actie ondernemen. ‘Als iedereen wegkijkt omdat de hoogleraar nu eenmaal het grote geld binnenhaalt, heb je niets aan klachtenprocedures of vertrouwenspersonen.’
Duits stelt dat metoo-zaken in de academische wereld geen incidenten zijn, maar het gevolg van een ziek systeem. ‘Het weghalen van poppetjes helpt niet. De vraag is in hoeverre je een systeem gaat veranderen met zo’n taskforce.’
Studentenvakbond Asva Studentenunie zegt sinds de coronacrisis een toenemend aantal signalen van sociale onveiligheid te krijgen vanuit studie- en studentenverenigingen. Cijfers heeft de vakbond niet. Uit het jaarverslag van Vertrouwenspersonen ongewenst gedrag op de UvA blijkt echter dat het aantal meldingen sinds de coronacrisis iets is gedaald: 52 meldingen door studenten en 84 door medewerkers (2019 naar 44 meldingen door studenten en 69 door medewerkers (2020). Cijfers over heel 2021 zijn nog niet bekend.
Investeren in cultuur
UvA-ombudsfunctionaris Samera Ouchene begrijpt die kritiek. ‘Ik wil niet de illusie wekken dat alles met een simpele training op te lossen is,’ zegt zij. ‘Maar ik denk dat het wel helpt om te werken aan bewustwording binnen een organisatie. Dat begint bij waarnemen van ongepaste opmerkingen, en de realisatie dat je daar als bystander iets van kunt zeggen.’ Om te werken aan een nieuwe cultuur zijn verschillende instrumenten nodig, denkt Ouchene. ‘Bij de ene faculteit zal een theater en discussieprogramma goed werken. Elders werkt misschien een individuele coaching. Je moet naar specifieke gevallen kijken.’
Volgens Ouchene heet de UvA de laatste jaren steeds meer aandacht gekregen voor dit onderwerp. ‘De meld- en klachtenprocedure is aangescherpt, er is een reglement voor vertrouwenspersonen geactualiseerd en er is een coördinator aangetrokken voor vertrouwenspersonen. Er is ook een handleiding voor leidinggevenden gemaakt: zij weten immers ook niet altijd hoe ze in zo’n situatie het beste kunnen handelen.’
Maar is machtsmisbruik en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag op de universiteit nu helemaal te voorkomen? Nee, denkt Ouchene. ‘In een samenleving gebeuren dingen, zo ook in organisaties. Maar ik denk wel dat als je investeert in een bepaalde cultuur, er meer ruimte kan ontstaan om misstanden snel zichtbaar te maken. Dan kan ook snel worden opgetreden, zodat je niet jarenlang heel veel slachtoffers maakt. Daar zit de winst.’
