Deze drie UvA’ers kregen een Rubiconbeurs: ‘In Canada moet je megabeleefd zijn’
Driemaal per jaar kunnen wetenschappers aanspraak maken op een Rubiconbeurs: een toelage die recent gepromoveerde wetenschappers in staat stelt één tot twee jaar ervaring op te doen aan een buitenlands topinstituut. Hoe is dat? Drie UvA’ers delen hun ervaringen.
Volgens het NWO is de Rubiconbeurs is een belangrijke opstap voor een wetenschappelijke carrière. De beurs, met een jaarlijks budget van zeven miljoen euro voor zestig gehonoreerde beurzen, is vernoemd naar de rivier de Rubicon die Julius Caesar overstak voor zijn zegereeks die leidde tot zijn beroemde uitspraak Veni, vidi, vici. De beurs is voor iedere recent gepromoveerde die een goed onderzoeksvoorstel schrijft en een aanstelling kan krijgen bij een buitenlands topinstituut. In 2019 staken drie recent gepromoveerde UvA’ers de grote rivieren en oceanen over om twee jaar onderzoek te doen in Berlijn, Toronto en San Diego. Wat waren hun ervaringen en wat nemen ze mee terug naar Nederland?
Alba Torrents de la Peña onderzocht hoe mensen van verschillende leeftijden reageren op het griepvaccin. ‘We nemen bloed van patiënten die het griepvaccin hebben gekregen en isoleren de antilichamen. De antilichamen zijn de eiwitmoleculen die het afweersysteem produceert als reactie op het virus. Onder de elektronmicroscoop bekijken we waar de antilichamen binden op het griepvirus. Sommige patiënten hebben heel veel antilichamen die binden, anderen nul. Wij hebben een methode ontwikkeld om de antilichamen te detecteren die weinig voorkomen in het bloed. Met de genetische informatie van patiënten en hun medische geschiedenis, kunnen we ontdekken waarom mensen wel en niet reageren op het vaccin. Die informatie wordt gebruikt om een nieuw vaccin te ontwerpen. Dan is de cirkel weer rond.’
Om in aanmerking te komen voor de Rubicon-beurs moet een onderzoeksaanvraag worden ingediend. Van de jaarlijks grofweg tweehonderd aanmeldingen worden er rond de zestig gehonoreerd. ‘Het is een beurs die vrij laagdrempeligs is om aan te vragen’, zegt neuropsycholoog Marie Deserno. ‘Het is een goede manier om na je PhD alvast te oefenen met het binnenhalen van je eigen geld. Voor het academisch cv is het een soort kwaliteitsstempel.’
Voor de Rubicon ontwerp je je eigen onderzoeksproject, vertelt microbiologe Alba Torrents de la Peña. ‘Die kun je overal toepassen, waar je ook heen gaat.’ Dat is de grote luxe van de Rubicon, zegt ook Deserno: ‘Je hebt de complete vrijheid in het onderzoek dat je hebt aangevraagd. En ze betalen je volledige aanstelling, dus je kan je daarnaast volledig op je onderzoek richten.’
‘Je eigen financiering regelen is hier in Toronto geen overbodige luxe’, zegt neuroloog Sylvie Lesuis die met haar gezin naar Toronto verhuisde. ‘In Europa heb je als wetenschapper of postdoc een goed salaris, je wordt er niet rijk van maar je kunt er heel prima van leven. In Amerika en Canada is dat heel anders, dat zijn echt hongerloontjes. Ook de arbeidsvoorwaarden zijn minder. Ik heb hier tien vrije dagen per jaar.’
Onderzoeks-walhalla
Om een carrière op te bouwen in de wetenschap is onderzoekservaring in het buitenland meestal onmisbaar. Deserno: ‘Direct na je PhD ken je vaak vooral de onderzoekscultuur waarin je bent opgegroeid. De Rubicon geeft je de kans om dat nog ergens anders helemaal anders te leren en te zien, en daarin jezelf te ontwikkelen. Dat is wel uniek.’
Deserno vertrok met de beurs voor twee jaar naar het Max Planck Institute in Berlijn voor haar onderzoek naar zelfversterkende effecten in autisme. ‘Ik wilde daarheen vanwege de onderzoekscultuur, het is daar een soort onderzoeks-walhalla. Onderzoekers hoeven zich geen enkele zorgen te maken over geld en alleen maar over de ideeën en theorieën na te denken. Ik wilde in mijn postdoc-fase de luxe ervaren van geen lesgeven, en mijn eigen visie verder ontwikkelen.’
Lesuis wilde met de Rubicon haar promotieonderzoek naar stress en het menselijk geheugen voortzetten bij het Josselyn Frankland Lab, het neurobiologische laboratorium in het Hospital for Sick Children in Toronto. Lesuis: ‘Dat lab is wereldwijd het grootste op het gebied van hoe het geheugen op cellulair niveau werkt. Het niveau ‘goed’ dat ze hier hebben is wel een veel beter ‘goed’ dan in Nederland.’
Ook Torrents de la Peña koos voor een lab in Noord-Amerika, maar dan aan de zonnige zuidkust in San Diego. ‘Na mijn PhD wilde ik mijn kennis in de structurele biologie verdiepen. Ik wilde zien hoe immunologie en biofysica met elkaar communiceren. Het Scripps instituut was het beste lab waar ik heen kon gaan.’
Sylvie Lesuis ontdekte dat mensen die extreem veel last hebben van een traumatische gebeurtenis, een andere stressregulatie hebben. Dat proces speelt zich af in de amygdala, het angstcentrum van het brein. Lesuis toonde aan dat bij stress de remmende cellen in de amygdala niet meer goed functioneren. Lesuis: ‘Het is alsof je rijdt met een auto waarvan de rem niet werkt, dat is toch lastig rijden. Dan worden die activerende cellen veel actiever en springen bij het minst of geringste aan. En daardoor ontstaat de extreme angstreactie.’ Er worden steeds meer middelen ontwikkeld, ook middelen die specifiek werken op de remmende cellen van de hersenen. ‘Dat medicijn kun je niet toedienen aan het hele brein, dan is het alsof je rijdt met de handrem erop. Maar als we in de toekomst beter weten hoe we een medicijn heel specifiek in het angstcentrum van de hersenen kunnen afleveren, dan komt deze kennis heel goed van pas.’
Harry Potter
Eenmaal in het buitenland ontdekten de onderzoekers andere gewoontes en manieren. ‘Ik dacht altijd dat Canada min of meer hetzelfde was als Europa’, vertelt Lesuis. ‘Daar ben ik van teruggekomen. Canada is heel Amerikaans.’ Dat merkte ze aan de omgangsvormen, in Nederland zijn we heel direct, maar daar bereik je in Amerika niets mee. Lesuis: ‘Hier moet je alles heel voorzichtig inpakken en megabeleefd zijn. Het heeft me wat tijd gekost om dat door te krijgen. Toen ik een maand bij het lab zat stuurde ik iedereen een berichtje, ‘hé, heeft iemand zin om een biertje te drinken om elkaar beter te leren kennen?’. Toen werd ik op mijn vingers getikt, dat het niet inclusief genoeg was om een biertje te drinken, omdat alle mensen die geen alcohol drinken zich dan buitengesloten voelden.’
Je een tijd onderdompelen in een andere cultuur maakt bescheiden, zegt Deserno. ‘Na mijn PhD kende ik de ongeschreven regels van de UvA en had ik een netwerk. Ik dacht, ik weet hoe het werkt. Totdat ik in Berlijn kwam. In Duitsland is het op veel plekken hiërarchischer, je spreekt de professoren echt met professor en achternaam aan. Er zijn regels over wie wanneer welke vraag mag stellen, en wie niet. Ik kan nu veel beter begrijpen wat de waarde is van een divers onderzoeksteam.’
‘Amerika is precies zoals in de films’, zegt Torrents de la Peña. ‘Als je Baywatch gezien hebt, mensen die de zee in rennen: it’s happening there.’ Volgens Torrents de la Peña is het als je veel reist de kunst om de beste gewoontes van elk land mee te nemen. ‘Hier in Amerika lees ik Harry Potter in het Nederlands, zodat ik mijn Nederlands niet kwijtraak.’
Muizen geofferd
De Rubicon-ervaring van alle onderzoekers werd getekend door de pandemie. Toronto is de stad die van de hele westerse wereld het langst in lockdown is geweest. Het lab van Lesuis was vier maanden dicht. ‘Dat vond ik zelf heel lastig. Toen we het nieuws hoorden moest het lab in 72 uur sluiten. We hadden honderden muizen, waar mensen al honderden uren tijd in hadden gestopt en die moesten allemaal opgeofferd worden. Toen zijn bizar veel werkzaamheden en dieren verloren gegaan.’
Torrents de la Peña had meer geluk omdat zij rond die tijd veel rekenwerk op de computer moest uitvoeren. ‘Ik kon in die tijd juist nieuwe projecten opstarten. Mijn baas, professor Andrew Ward, zorgde voor de verbondenheid in de groep, ook toen iedereen thuis zat. Ik voelde me bevoorrecht, zoveel mensen verloren hun baan, in Barcelona konden ze hun huis niet uit en wij konden gewoon thuis werken. En daarnaast, in San Diego schijnt elke dag de zon, dus na het werk konden we toch naar buiten. Het was zo goed als het had kunnen zijn.’
‘De vraag hoe autisme ontstaat is nog steeds niet beantwoord’, vertelt Marie Deserno. In de jaren veertig was er de koelkastmoedertheorie van theoreticus Leo Kanner. Autisme was de ‘schuld’ van de kille opvoeding van de moeder. ‘Een bizar idee, gelukkig zijn we daar nu heel ver van verwijderd. De laatste tachtig jaar zijn we opzoek gegaan naar niet één, maar meerdere oorzaken.’ Deserno’s voorlopige resultaten suggereren dat vroege verschillen in motorische vaardigheden kunnen leiden tot een achterstand in sociale interactie en taal. Deserno: ‘Bijvoorbeeld het pakken en geven van speelgoed of naar iets wijzen is een soort sociale training die maakt dat kinderen in aanraking komen met taal en interactie.’ Als de vroege motoriek langzamer ontwikkelt, missen kinderen deze sociale training en ontstaan ook achterstanden op sociaal en taalgebied. Dit noemt Deserno een zelfversterkend effect, ook wel een sneeuwbaleffect. Mensen met autisme hebben dus niet minder sociale interesses, maar mogelijkerwijs een andere ‘bedrading’ in de hersenen en het gedrag, waardoor verschillen tijdens de kindertijd en pubertijd steeds groter worden.
Toch was het wel vreemd om in het buitenland ‘thuis’ te zitten. Deserno: ‘Als je bedenkt dat het doel van de Rubicon is om een eigen netwerk op te bouwen, dan is het wel zonde dat ik 21 van de 24 maanden thuis heb gewerkt. Het was wel wat dynamischer geweest zonder corona.’ Gelukkig bleef er toch wat sociaal leven over. ‘Mijn broertje en een aantal vrienden wonen in Berlijn. De wekelijkse meeting met mijn supervisor deden we tijdens een wandeling in het park, dan gingen we koffie en een croissantje halen, ook in de winter met sneeuw.’
Op de service voor het thuiswerken in Berlijn was niets aan te merken. ‘De hele online infrastructuur was binnen twee weken geregeld. Iedereen had laptops en ik kreeg zelfs een bureaustoel thuis geleverd. Het ‘Max-Planck-Gesellschaft’ heeft eigen chauffeurs die normaliter belangrijk bezoek door de stad rijden. Die hebben een chique stoel afgeleverd, zodat ik ook goed kon zitten.’
Opstapje naar meer financiering
Hoe belangrijk is de Rubicon voor het vervolg van een academische carrière? Volgens Lesuis is de Rubicon belangrijk omdat het een opstapje is naar andere financiering. ‘Bijna elk fonds dat ik nu aanschrijf, krijg ik toegewezen vanwege de Rubicon.’ Lesuis wil nog één jaar, liefst twee jaar in Toronto blijven om het onderzoek af te maken. Daarna wil ze terug naar Nederland. Al vraagt ze zich wel af hoe het zal zijn om terug te komen. ‘Nu zit ik bij de FC Barcelona van het onderzoek, waar onbeperkte mogelijkheden zijn. Als ik nu naar Nederland ga, dan is wel de vraag hoe lang het nog leuk zal zijn in een minder elftal, waar de bestaande mogelijkheden en infrastructuur toch beperkter zijn, dus dat moet ik gaan uitproberen.’
Ook Torrents de la Peña denkt erover terug te gaan naar Nederland. ‘Ik ben het onderzoek hier aan het afronden en heb ook contact gehouden met mijn lab in Amsterdam waar ik onderzoek deed naar het hiv-vaccin, en waar ik nu samenwerk aan het Hepatitis C-vaccin. Ik onderzoek de mogelijkheden om naar Nederland te komen als groepsleider.’
Deserno is net terug in Nederland waar ze een nieuwe baan heeft als assistent-professor, bij klinische psychologie aan de UvA. Daarnaast heeft ze een onderzoeksaanvraag ingediend voor een Veni-beurs, de volgende stap in financiering van het NWO: een beurs ter waarde van 250.000 euro. Ze wacht nu op de interviewronde en hoort pas in april of ze hem krijgt. ‘In deze ronde heb ik tweehonderd concurrenten voor zestig beurzen.’
