Opnieuw relevant: Politiek-diplomatiek steekspel rond Krimschatten nu ook in documentaire
De politiek-diplomatieke twist tussen Rusland en Oekraïne over de in het Allard Pierson opgeslagen Krimschatten is verfilmd door documentairemaakster Oeke Hoogendijk. De documentaire De Schatten van de Krim ging in november in première in Carré. Vanaf komende donderdag 10 maart is de film te zien in 25 bioscopen in het hele land.
De Krimschatten, die al bijna acht jaar in de krochten van het Allard Pierson zijn opgeslagen, stonden afgelopen week weer in de actualiteit. Het Gerechtshof in Amsterdam besloot de kunstobjecten uit diverse musea op De Krim toe te wijzen aan Oekraïne en niet aan de vier musea op de Krim waar ze in beheer waren. Kort daarna kondigden de musea, die inmiddels in Rusland liggen, aan bij de Hoge Raad in cassatie te gaan tegen het arrest.
De kwestie draait om de tentoonstelling ‘De Krim – Goud en Geheimen van de Zwarte Zee,’ die in februari 2014 van start ging in het Allard Pierson en waarvoor vele objecten waren geleend van vier musea op het toen nog Oekraïense, strategisch gelegen schiereiland De Krim. Tijdens de tentoonstelling werd het schiereiland geannexeerd door Rusland. Gevolg: beide landen, Rusland en Oekraïne, claimen sindsdien het eigendom van de uitgeleende objecten. In de tussentijd werden de objecten opgeslagen in het Allard Pierson en daar liggen ze nog steeds, in afwachting van een definitief rechterlijk besluit over het eigendom van de objecten.
De internationaal bekende documentairemaakster Oeke Hoogendijk (Amsterdam, 1961), die met haar documentaire Het Nieuwe Rijksmuseum vele nationale en internationale prijzen won, besloot een documentaire te maken over de kwestie.
Waarom intrigeerde dit onderwerp u voor een documentaire?
‘Omdat een strijd tussen twee landen, Oekraïne en Rusland, opeens vanuit een Nederlands perspectief wordt bekeken en beoordeeld door een Nederlandse rechter. Nederland is scheidsrechter in een geopolitiek conflict op Nederlands grondgebied. Dat vond ik als onderwerp een heel bijzonder gegeven.’
Waarom is dat filmisch interessant?
‘Het onderwerp kan vanuit verschillende invalshoeken worden benaderd en kan dus ook vanuit verschillende invalshoeken invoelbaar worden gemaakt. In Oekraïne voelt men zich natuurlijk niet goed bij het landjepik door Poetin, want daar is men in Kiev natuurlijk niet blij mee. Maar je kunt je ook het verdriet voorstellen van De (nu Russische) Krim: in de musea daar zie je nu allerlei lege vitrines met een bijschrift dat de objecten zich sinds 2014 in Amsterdam bevinden. Dat stemt de mensen en bezoekers natuurlijk wel treurig.’
U bent gaan filmen in Oekraïne en op de Krim?
‘Ja, uiteraard. We hebben daar opnames kunnen maken met directies en conservatoren die betrokken waren bij het uitlenen van hun kunstobjecten aan het Allard Pierson. We konden op de Krim gewoon filmen, maar in Kiev was dat niet zomaar geregeld.’
Vertel eens.
‘De Krim is nu Russisch gebied. Wij gingen er naar toe met een vlucht vanaf Moskou, want je kunt er niet meer heen vanuit Kiev. In Oekraïne mochten we niet zelf filmen, maar daar hebben we gefilmd met lokale filmers en een bevriende lokale regisseur. Zo zie je dus hoe gevoelig dit ligt.’
Hebt u wel in het Allard Pierson kunnen filmen?
‘We hebben natuurlijk wel opnames gemaakt met Allard Pierson-directeur Wim Hupperetz, maar in het museum zelf liep het al snel spaak. We hebben één keer binnen wat mogen filmen, maar dat was net op het moment dat een Oekraïense bewaker de objecten kwam controleren. Toen was het eigenlijk gelijk voorbij en konden we er verder niet meer filmen.’
Wat vindt u van de hele affaire?
‘Het gaat allang niet meer om de kunstobjecten. Het is een prestigekwestie geworden over de rug van de kunst. Dat is jammer, maar je kunt er ook je voordeel mee doen als universiteit. Deze kwestie zou een unieke gelegenheid zijn om over juridische en politieke voetangels te spreken bij de organisatie van zulke internationale tentoonstellingen. Misschien dat mijn documentaire daaraan bijdraagt, maar dat we verder niet meer op de UvA konden filmen en de universiteit er verder ook niet over communiceerde met ons voelt wel als een gemiste kans.
Ik had toch het gevoel bij de UvA een blauwtje te hebben gelopen. Ik had de documentaire graag willen aanpakken zoals ik ook de documentaire over de verbouwing van het Rijksmuseum heb aangepakt. Daar konden we volop binnen filmen, maar aan de UvA ervoer ik een zekere angst voor de opnames. Ik denk dat de UvA bang is voor schadeclaims en er haar vingers niet aan wil branden. Dat kan ik me ook wel weer voorstellen.’
In het Jaarverslag van de universiteitsbibliotheek uit 2014, het jaar van de tentoonstelling, staat dat de tentoonstelling ‘een boeiende casus in een geopolitiek conflict’ is. Kunt u zich dat voorstellen?
‘Het is ook een boeiende casus, zeker voor een universiteit. Je kunt je zomaar allerlei boeiende juridische en politieke debatten voorstellen over zo’n casus, debatten die aan een universiteit thuishoren, maar die er niet over worden gevoerd. Misschien dat die na afloop van de zaak nog komen.’
Hebt u niet overwogen de documentaire uit te stellen of aan te passen nu de musea in cassatie gaan bij de Hoge Raad?
‘Nee, daar wilden we niet meer op wachten. Juist omdat er nu cassatie is ingesteld, kan de zaak nog wel jaren voortslepen en wie weet wordt de zaak daarna nog wel verder vertraagd door procedures. Daar wachten we niet op. Dit is het.’
