‘Laat UvA-commissie adviseren over ethische dilemma’s zoals Huawei’
Een speciale UvA-commissie moet voor de gehele universiteit adviezen gaan geven over ethische kwesties en controversiële samenwerkingen met externe partijen. Tot die conclusie kwam een meerderheid van het Universtiteitsforum deze week in de laatste bijeenkomst van dit collegejaar. Er bleek nog veel onduidelijk te zijn over welke maatstaven de UvA daarbij moet hanteren.
De laatste bijeenkomst voor de zomervakantie van het Universiteitsforum was deze week gewijd aan UvA-samenwerkingen met externe partijen en de ethische afwegingen die daarbij een rol (zouden moeten) spelen. De leden van het forum hadden nog wel wat tips.
Voorafgaand aan de discussie over dit onderwerp in break-out sessies, hield Niek Brunsveld (senior beleidsmedewerker Onderzoek & Innovatie binnen de afdeling Academische Zaken) een korte inleiding over de beleidsplannen rond externe samenwerkingen en de ethische kwesties die daarbij spelen. Over beide zaken is het afgelopen jaar geregeld discussie geweest binnen de UvA: de (controversiële) samenwerking met het Chinese telecombedrijf Huawei stond volop ter discussie en de zogenoemde Algemene Instellingsgebonden Ethische Commissie (AIEC) bleek na onderzoek van Folia een club die al jaren niet meer functioneerde, geen bestuur had en zelden bij elkaar kwam.
Proactief
Er moet beleid komen op dit gebied, vertelde Brunsveld, al was het maar om ‘de bewustwording te vergroten’ rond kwesties als externe samenwerkingen. ‘Bovendien moeten we als organisatie ook proactief werken aan normatieve kaders die worden ingegeven door maatschappelijke ontwikkelingen.’
Wanneer moet of kan je organisatie samenwerken met externe partners, is dan de volgende vraag. ‘Dat hangt ervan of het onderzoeksonderwerp mogelijk controversieel is,’ zei Brunsveld. Maar, wat is controversieel, wie bepaalt dat? Wetenschap en onderzoek aan de UvA mag bijvoorbeeld niet direct of indirect leiden tot ‘disproportionele beschadiging van mens, dier en milieu’. Bij samenwerkingen met externe partijen is dit bijvoorbeeld een van de leidende principes, al is de term ‘disproportioneel’ niet heel duidelijk geformuleerd.
Wettelijk
Een van de kwesties die speelden rond de samenwerking met Huawei was of de samenwerking ethisch verantwoord is, want Huawei zou onder meer meewerken aan de onderdrukking van de Oeigoeren, een islamitische minderheid in China. Maar de samenwerking is niet wettelijk verboden. Voorafgaand aan de samenwerking met de telecomgigant informeerden UvA-bestuurders in Den Haag of er juridische bezwaren kleefden aan zo’n samenwerking. Dat bleek niet het geval, dus kwam de samenwerking er. Brunsveld stelde woensdag dat de UvA in de toekomst misschien ‘verder moet kijken dan de wettelijke vereisten’.
Wie zal verantwoordelijk zijn voor ethisch beleid ten aanzien van externe samenwerkingen? De decaan? Het college van bestuur? Het onderzoeksinstituut dat de samenwerking aangaat? Of moet er een apart adviesteam of een adviescommissie komen?
Na de inleiding gingen de 22 aanwezige leden van het forum uiteen in zogeheten break-outsessies om door te praten over de kwestie. Hoe bepaal je bijvoorbeeld of een samenwerkingspartner controversieel is of niet? Een actueel voorbeeld van een ethische kwestie die ook werd genoemd – overigens van een andere orde – is pensioenfonds ABP, waar ook UvA-medewerkers zijn verzekerd, dat investeert in fossiele brandstoffen die vervuilend zijn. Met ABP in discussie gaan, was een van de suggesties. UvA-medewerkers startten afgelopen week overigens al een petitie om die discussie van de grond te laten komen.
Palmolie
Meestal gaat het bij controversiële samenwerkingen over onderzoekssamenwerkingen met bedrijven, maar een van de aanwezige leden haalde een voorbeeld uit de collegepraktijk naar voren: een gastdocent die werkt bij een vervuilend bedrijf dat palmolie produceert. ‘Naar wie laat je je studenten dan eigenlijk luisteren? Bewustwording rond ethische kwesties is belangrijk, maar hoe creëer je bewustwording? Sensitiviteitstrainingen organiseren bijvoorbeeld, was een van de suggesties. ‘Of een ethisch protocol opstellen en alle medewerkers daarover verplicht een training laten volgen suggestie in een van de sessies.
Moeten dergelijke kwesties nu geregeld worden op centraal niveau of op facultair niveau? Daarover was men het eens binnen een van de break-out groepjes: ‘Het moet universiteitsbreed worden georganiseerd en niet per faculteit. Universiteitsbreed betekent meer expertise, interdisciplinair en een groter leereffect. Adviezen die zo’n UvA-commissie zou moeten geven zouden overigens “niet bindend” moeten zijn, en de daar getrokken conclusies moeten niet direct in zijn geheel naar buiten worden gebracht, “maar stap-voor-stap”.’
Volgende bijeenkomst van het forum op 22 september, om 11.00 uur, vermoedelijk weer op locatie.
