Hoe Asva 76 jaar geleden uit het studentenverzet verrees
Vorig jaar stond er een groots lustrum gepland, maar gooide de coronacrisis roet in het eten. Dit jaar wordt het Asva-lustrum met het thema ‘75 jaar Asva, 75 jaar strijd’ alsnog gevierd met zowel online en fysieke activiteiten. Een verhaal over de geestelijk vader van de Asva, die de geboorte van zijn geesteskind nooit kon meemaken.
Het is niet altijd vanzelfsprekend geweest dat er voorzieningen, zoals een mensa of studentenkortingen, beschikbaar waren voor studenten. Als student had je daar alleen toegang toe wanneer je lid was van het studentencorps. Niet iedere student wilde hiervan lid worden of kon zich dat veroorloven. Daarom ontstond er, voor de Tweede Wereldoorlog uitbrak, het idee om een overkoepelende studentenvereniging op te richten. Ongeacht geloof of overtuiging kon iedere student hier lid van worden. Voordat de vereniging werd opgericht brak de oorlog echter uit.
Protestacties tegen de bezetter
Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er al protestacties van studenten tegen het ontslag van joodse hoogleraren en de numerus clausus voor joodse studentenDat hield officieel in dat er een maximumaantal joodse studenten mocht zijn, maar in de praktijk betekende het dat er geen nieuwe joodse eerstejaars aan een studie mochten beginnen., dit laatste hield in de praktijk in dat er een stop kwam op het toelaten van joodse studenten. Het verenigingsleven hield formeel op toen de corpora zich lieten ontbinden in het academisch jaar 1940/41. Dat was een daad van verzet tegen de Duitse maatregel die stelde dat joden geen lid meer mochten zijn van niet-commerciële verenigingen. Een deel van de studenten zou echter actief worden in het verzet en onderling contact blijven houden.
De Geus onder studenten
Vanaf oktober 1940 werd het illegale studentenblad De Geus onder Studenten verspreid. Later werd dit blad de spreekbuis van de Raad van Negen, dat sinds 1942 het studentenverzet zou leiden. Verzet van studenten was er bijvoorbeeld op gericht tegen de maatregel dat mannelijke studenten zich moesten melden om te gaan werken in Duitsland, en tegen de loyaliteitsverklaring.
Deze verklaring, waarmee studenten aangaven af te zien van iedere handeling tegen het belang van de bezetter, moesten studenten vanaf maart 1943 ondertekenen. In de meeste universiteitssteden zouden contactcommissies pamfletten verspreiden en studenten erop aanspreken om niet te tekenen. Uiteindelijk tekende ongeveer 85 procent van de Nederlandse studenten de loyaliteitsverklaring niet. In Amsterdam was dat met zo’n 82,5 procent iets minder.
Ter ere van het vijftigjarig lustrum van de Asva in 1995 schreven Jos Dohmen en Oscar Steens het boek genaamd Bevrijding en Bezetting. Hierin kan worden gelezen hoe in het illegale studentenblad De Geus onder Studenten van 7 december 1943 geschreven werd over plannen om een algemene studentenvereniging op te richten.
Een van de studenten achter De Geus onder Studenten is rechtenstudent Arthur Meerwaldt. Hij zou samen met een groepje studenten, waar ook Samuel de Lange en Cees Rübsaam in zaten, in 1941 ook al plannen hebben ontwikkeld voor de oprichting van Asva. In 1943 publiceerde De Geus onder Studenten een enquête over de toekomst van de academische gemeenschap. Deze tekst werd anoniem gepubliceerd maar kwam eigenlijk van de hand Meerwaldt en zou de grondslagen van de latere Asva bevatten.
‘Het primaire doel van de Algemene Vereniging is de behartiging der belangen, die voor alle studenten gemeenschappelijk zijn: algemene studiebelangen (bijv. boekenbeurs), materiële belangen (mensa, gezondheidszorg) en vertegenwoordiging naar buiten. […] Voorts acht de ontwerper het zeer belangrijk, dat de ASV een ‘Universiteitshuis’ inricht. […] Tenslotte zal de Algemene Vereniging, […] op den duur sportverenigingen, muziek- en toneelgezelschappen in het leven roepen, zodat alle studenten de mogelijkheid krijgen om in studentenverband sport en spel te beoefenen.’
Toekomstcommissie
Op 16 juni 1944 werd er een toekomstcommissie opgericht door het groepje studenten dat eerder was samengekomen bij Meerwaldt. Het corps en de faculteitsverenigingen zouden een gelijkwaardige positie innemen binnen de Asva, en dat maakte Asva uniek als studentenorganisatie.
Ook werd een collectief abonnement afgesloten op Propria Cures, het oudste studentenblad van Nederland. Toen de bevrijding eindelijk kwam kon er op 25 mei 1945 een plechtigheid worden gehouden waar het oprichtingsmanifest werd ondertekend. De Asva – de Algemene Studenten Vereniging Amsterdam – was een feit.
Arthur Meerwaldt zou dat niet meer meemaken. Hij werd opgepakt vanwege zijn betrokkenheid bij de illegale verzetskrant Het Parool. Hoewel hij in een proces in 1944 de doodstraf ontliep, stierf hij op 8 januari 1945 aan een longontsteking tijdens zijn dwangarbeid in Duitsland.
