‘UvA bevindt zich met Barometer Culturele Diversiteit in grijs gebied’

Foto: www.fotogillissen.nl

Esmé Bosma

Bezwaar

‘Ik heb bezwaar gemaakt tegen de koppeling van mijn persoonsgegevens,’ zegt politicologiepromovendus Esmé Bosma. Hoewel ze netjes een mail van de UvA kreeg, en ook op de site van de universiteit informatie las, heeft ze haar vraagtekens bij het onderzoek. Zo vindt ze het gek dat de universiteit niet expliciet om toestemming vroeg, maar medewerkers zelf bezwaar moesten maken. En dat is niet alles: ‘Ik vraag me ook af of een dergelijk grootschalig onderzoek met gevoelige data wenselijk en legitiem is. En ik zou willen weten of er bijvoorbeeld een ethische commissie naar dit onderzoek heeft gekeken.’

Het verhaal begint voor Bosma wanneer haar opleiding politicologie zegt meer te willen doen voor diversiteit binnen de opleiding. Die discussie duurt nog steeds voort, maar in december heeft de Tweede Kamer in een aantal moties laten weten wat zij wel en niet acceptabel vindt. ‘Er zijn toen een aantal moties aangenomen over diversiteitsbeleid op universiteiten.’ Een aangenomen motie van VVD-Kamerlid Dennis Wiersma riep de minister op om te voorkomen dat universiteiten etniciteit van hun studenten of medewerkers zouden registreren.

Moties in de Tweede Kamer

‘Ik was verbaasd dat universiteiten direct zeiden: we gaan het toch doen,’ zegt Bosma. Ze noemt als voorbeeld de reactie van de rector van de Vrije Universiteit, Vinod Subramaniam. ‘Hij zei in een artikel op ScienceGuide in reactie op de moties in de Tweede Kamer dat hij als rector van een universiteit de goedkeuring van de Tweede Kamer niet nodig heeft, en dat hij de plannen toch gewoon gaat uitvoeren omdat het “het juiste” is om te doen. Ik vind dat best choquerend,’ vertelt Bosma. ‘Het is een gevoelig thema in de samenleving, en de universiteiten gaan op deze manier lijnrecht tegen de wil van de Kamer in.’

De universiteit verwijst echter naar een ander besluit van diezelfde Kamer. ‘Het CBS levert geaggregeerde informatie over migratieachtergrond aan de universiteiten op basis van de aanpak die door de Tweede Kamer in juni 2020 is goedgekeurd.’

Categorisering

Daarnaast is Bosma niet te spreken over hoe het onderzoek in de praktijk wordt uitgevoerd. Om culturele diversiteit binnen een organisatie te meten, maakt het CBS een onderverdeling in personen zonder migratieachtergrond en personen met een westerse of niet-westerse migratieachtergrond.

‘De CBS-categorisering in Nederlands, westers en niet-westers is achterhaald en heeft een koloniale ondertoon,’ zegt Bosma, verwijzend naar een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. ‘Als je ouders uit Japan of Indonesië komen geldt dat als westers. Je kunt je afvragen wat je herkomstland zegt over etniciteit of diversiteit. Bovendien wordt deze definitie vaak doorvertaald in het zijn van een “persoon van kleur” of niet. Je stopt mensen in hokjes.’ Een woordvoerder van de UvA laat weten dat de universiteit geen zeggenschap heeft over deze categorisering. 

Grijs gebied

Jef Ausloos is post-doctoraal onderzoeker bij het Instituut voor Informatierecht van de UvA, en gespecialiseerd in de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Volgens Ausloos bevindt de UvA zich met dit onderzoek in grijs gebied. ‘Mijn eerste indruk is dat het redelijk oké is. Er zijn geen duidelijke overtredingen, maar de UvA zou wel meer informatie en transparantie moeten bieden, vooral over hoe de data worden gecombineerd.’

Jef Ausloos

De UvA verwerkt de persoonsgegevens op basis van ‘een gerechtvaardigd belang’, laat de woordvoerder weten. ‘We vinden dat het in het belang van de UvA is om het beleid op het gebied van gelijke kansen en culturele diversiteit te onderbouwen. De UvA heeft een belang bij een inclusief en divers medewerkersbestand, dat bijdraagt aan beter onderwijs en onderzoek.’

Ausloos vindt dat de meest voor de hand liggende verwerkingsgrond. ‘Bij die verwerkingsgrond gaat het erom dat er een evenwichtige afweging wordt gemaakt tussen de rechten en vrijheid van de mensen over wie de data gaan, en het belang van de verwerking van de gegevens,’ legt Ausloos uit. ‘In dit geval gaat het vooral om het belang van zo’n diversiteitsonderzoek. Dat is meer een politieke of ethische, dan een juridische discussie,’ zegt Ausloos. ‘Bovendien is het de vraag of je echt data moet verwerken om het probleem vast te stellen: als je op de UvA rondkijkt zie je ook dat de universiteit geen afspiegeling van de stad of de samenleving is.’

Weinig informatie

Jurist Ausloos ziet in de koppeling van gegevens door het CBS ‘een soort black box’. ‘De UvA zegt dat ze enkel onschuldige data van haar medewerkers, zoals postcode, geslacht en geboortedatum, deelt met het CBS.’ Het CBS koppelt die gegevens dan op een volgens Ausloos onduidelijke manier met haar eigen gegevens over de mensen die in Nederland wonen, om daar dan informatie zoals etniciteit uit af te leiden. ‘Het is als UvA-medewerker moeilijk om te zien hoe dat gebeurt, wie er toegang heeft tot de gegevens na die koppeling, en of die data wel echt worden verwijderd na dit onderzoek.’

Ausloos heeft, als hij de berichtgeving op de UvA-site leest, de indruk dat de UvA de verantwoordelijkheid voor de Barometer bij het CBS legt. De woordvoerder van de UvA zegt ook dat de universiteit niet zelf de etniciteit van haar medewerkers registreert, maar dat het CBS dat doet.

‘Maar het is de vraag of dat juridisch kan,’ zegt Ausloos. ‘Het Europese Hof van Justitie heeft in vergelijkbare situaties geoordeeld dat de opdrachtgever, dus de UvA in dit geval, verwerkingsverantwoordelijke is. Dat betekent dat de UvA verantwoordelijk is voor het hele proces, ook de verwerking door het CBS.’

De periode om bezwaar te maken tegen de verwerking van persoonsgegevens voor de Barometer Diversiteit is inmiddels verlopen. De woordvoerder van de UvA laat weten dat 159 UvA-medewerkers bezwaar hebben aangetekend. Dit is ongeveer 2 procent van de benaderde UvA’ers.