Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Altan Erdogan
actueel

Zo raakte de Poolse psychologiestudent Maks in de lockdown de weg kwijt

1 april 2021 - 12:45

De Poolse UvA-student psychologie Maksym (20) stierf vorige maand door zelfdoding. Op sociale media rees de vraag: moet de UvA in coronatijd meer doen voor de psychische gezondheid van (internationale) studenten? ‘Internationals weten vaak niet goed waar ze hulp moeten zoeken.’

‘Hoewel we elkaar nog niet zo lang kennen, zijn we heel close geworden. Maks was een heel empathisch en een zacht persoon,’ zegt UvA-student psychologie Lili Varul (20) aan de telefoon. Lili en Maksym ontmoetten elkaar in oktober vorig jaar via een gezamenlijke vriend. ‘Een paar weken voordat hij stierf, liet hij nadat hij bij mij was geweest een briefje achter met een bedankje voor onze vriendschap en allemaal lieve woorden over mij,’ vertelt Lili. ‘Ik heb het hier de laatste tijd erg moeilijk mee gehad, omdat ik mezelf verwijt dat ik de signalen had moeten herkennen en ik door dat briefje had kunnen weten dat het niet goed met hem ging. Maar ik weet ook wel dat het niet mijn schuld is.’  

Hulplijnen

Denk je aan zelfmoord en heb je hulp nodig? Bel 0900-0113 (24 uur per dag bereikbaar) of kijk op www.113.nl. Andere hulplijnen voor mentale klachten zijn De Luisterlijn (0900-0767), MIND Korrelatie (0900-1450, maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 18.00 uur) en De Depressielijn (088-5054334).

Volgens Lili had Maksym al langere tijd last van depressieve gevoelens door dingen die hij in zijn geboorteland Polen had meegemaakt. In Nederland bleef hij deze depressieve gevoelens houden. ‘Maks studeerde psychologie en de inhoud van de studie triggerde soms zijn depressie, wat het studeren erg lastig maakte voor hem. Daarnaast woonde hij in zijn eentje. Hij vertelde mij vaak dat hij zich door de lockdown extra eenzaam voelde en erg behoefte had aan contact’, zegt Lili. Maksym zou al een tijd hulp van een psycholoog hebben gewild, maar wist niet goed waar hij deze hulp kon vinden. ‘Vooral nu alles dicht is en je niemand fysiek kan spreken, was het erg moeilijk voor hem om een psycholoog te vinden.’  

 

Ophef

Na de suïcide van Maksym ontstond op Instagram veel ophef over de verantwoordelijkheid van de universiteit voor de mentale gezondheid van studenten. ‘Dit gaat te ver’, schrijft een student. ‘Seminars over mentale gezondheid gaan er niet voor zorgen dat suïcidale gedachten verdwijnen, en de UvA checkt niet in bij de studenten zolang ze hun studiegeld betalen.’ Iemand anders schrijft: ‘De UvA lijkt te denken dat we technisch gezien volwassen zijn, dus dat de universiteit geen zorgplicht heeft. Maar als je achttien bent betekent dat niet direct dat je kunt omgaan met alles wat het leven naar je toe gooit.’ De reacties komen vooral van internationale studenten.  

 

Het roept de vraag op: tot waar reikt de verantwoordelijkheid en de zorgplicht van de universiteit als het gaat om de mentale gezondheid van studenten?  

Foto: Jeroen Oerlemans (UvA)
UvA-bestuursvoorzitter Geert ten Dam

‘Allereerst, een zelfmoord is vreselijk, een drama’, zegt UvA-bestuursvoorzitter Geert ten Dam in een Zoomgesprek. ‘Ik kan me niets ergers voorstellen dan dat. Er is contact opgenomen met studenten psychologie en met de familieleden.’ Meer in het algemeen zegt ze zich grote zorgen te maken om het welzijn van studenten, dat naar verluidt zou zijn verslechterd door de coronacrisis. ‘Dat was niet voor niets een thema bij de opening van het academisch jaar. Mirjam van Praag [bestuursvoorzitter van de VU, red.] en ik hebben daar ook aandacht voor gevraagd in Het Parool, want studenten hebben het heel hard te halen. Mentale problemen komen vaak door een kwestie van stapelen: de bakstenen in de rugzak zijn te zwaar, en uiteindelijk kukel je om. Corona is een baksteen op zichzelf. We hebben een zorgplicht en ik vind dat we die uiterst serieus moeten nemen.’   

 

Maar hoe? Je kunt immers niet bij studenten achter de voordeur kijken. ‘We zijn met studenten in gesprek geweest om te vragen waaraan ze behoefte hebben en te kijken of we onduidelijkheden kunnen ophelderen’, zegt Ten Dam. ‘Aan de voorkant van preventie kun je denken aan initiatieven als UvA Walks, evenementen in Crea of zaken dichtbij de opleiding. Docenten, studiegroepen, studieadviseurs en studentpsychologen moeten ook proberen goed sensitief te zijn voor signalen dat het fout dreigt te lopen. Het allerbelangrijkste is dat we gebruikmaken van kansen om meer on-campus te gaan, het zien van gezichten is ontzettend belangrijk.’   

 

Geen zorginstelling

Een extra kwetsbare groep vormen de internationale studenten: ze hebben een kleiner netwerk en kennen het Nederlandse gezondheidssysteem vaak nog niet, dus weten ze niet goed waar ze moeten aankloppen.  

‘De UvA is geen zorginstelling. Internationals moeten zich zelf inschrijven bij een huisarts en een verzekering afsluiten’  

Lili zegt dat ze dit ook merkt. ‘Ik ben zelf ook op zoek naar professionele hulp, om het verlies van Maks te verwerken. Ik heb contact gezocht met de UvA-studentenpsycholoog en kreeg een mail met een vragenlijst. Als antwoord op mijn vragenlijst kreeg ik een email waarin gezegd werd dat ik naar de huisarts moet gaan. Ik heb alleen geen huisarts in Nederland. Ik ben nu twee weken bezig om contact te krijgen met de UvA-huisarts, maar dat is helaas nog niet gelukt. Het Nederlandse systeem voor mentale zorg is erg druk en het duurt daarom lang voordat je antwoord krijgt. Vooral voor internationale studenten is dit lastig, want die weten vaak ook niet goed waar ze moeten zoeken.’ 

 

Afdelingshoofd studentendecanen en psychologen Kim van Gennip vertelt dat er een bepaalde verantwoordelijkheid van de internationale student wordt verwacht. ‘In het proces van aanmelding bij de UvA worden internationale studenten erop gewezen dat zij zich (verplicht) dienen te verzekeren en dat zij zich inschrijven bij een huisarts. Niet elke student realiseert meteen het belang hiervan, dus soms gebeurt het dat een internationale student, die zorg nodig heeft, onvoldoende verzekerd blijkt te zijn.’ De UvA is een onderwijsinstelling, geen zorginstelling, zegt Van Gennip. ‘Zij moeten zichzelf inschrijven bij een huisarts en een verzekering afsluiten.’  

Foto: Privéarchief
Afdelingshoofd studentendecanen en -psychologen Kim van Gennip

Van Gennip begrijpt dat deze coronatijd problemen met zich meebrengt en emoties oproept. ‘Internationale studenten kunnen zich voor een zorgvraag melden bij hun eigen huisarts of bij de studentenhuisartsen van de UvA. Voor milde en studiegerelateerde problematiek kunnen studenten terecht bij de studentenpsychologen. Ook is er een groot aanbod aan trainingen en workshops, aangeboden door Student Services, ter ondersteuning van het thuis studeren en eventuele stress die hierin wordt ervaren. Mocht een student zich bij ons melden met zwaardere en misschien wel suïcidale klachten, dan zullen wij samen met de student de verwijzing naar de huisarts begeleiden. Wij werken actief samen met de studentenhuisartsen.’ 

 

Uit het gesprek met Lili blijkt dat de internationale studenten andere verwachtingen hebben als het aankomt op psychologische hulp vanuit de universiteit. Ook Van Gennip ziet dit vaker terug. ‘We zien dat vooral bij internationale studenten onduidelijk bestaat over welke begeleiding wij wel en niet geven. Het is niet altijd duidelijk voor studenten dat wij geen begeleiding geven bij zwaardere problematiek.’ De studentenpsychologen van de UvA zijn er, zoals op de website staat vermeld, voor studenten die studieproblemen hebben of persoonlijke problemen die het studeren in de weg staan. ‘Als je gezondheidsproblemen hebt, of als je problemen ernstig van aard zijn en al langere tijd bestaan, is het beter om naar je huisarts te gaan,’ vermeldt de website van de UvA.  

‘Bij andere vormen van onderwijs – op middelbare scholen, maar ook op hogescholen – is er van oudsher veel meer oog voor leerlingen en studenten’

Van de radar verdwenen 

Filosoof Toske Andreoli, auteur van het boek De mooiste tijd van je leven? Een nieuwe kijk op studiestress over studentenwelzijn, ziet dat universiteiten wat zoekende zijn in de mate van verantwoordelijkheid die zij nemen voor studenten. ‘Bij andere vormen van onderwijs is het van oudsher gebruikelijk dat er veel oog is voor leerlingen en studenten. Op een middelbare school heb je bijvoorbeeld een klas en een mentor, en als je niet komt opdagen trekken mensen meteen aan de bel’, legt ze uit. ‘En je hebt natuurlijk leerplicht. Op hogescholen zit diezelfde gedachte in het ontwerp: je hebt klassen en vaak een studieloopbaanbegeleider die verantwoordelijk is voor het contact met jou. Historisch gezien ligt dat anders bij universiteiten.’

 

Op universitaire instellingen bestaat eerder de aanname dat iemand met de intellectuele capaciteit voor een universitaire studie ook meer zelfstandigheid kan opbrengen dan iemand op het hbo of mbo, zegt ze. ‘Dat vind ik raar, want je zit in dezelfde ontwikkelingsfase. Op het hbo gaat het trouwens ook niet altijd perfect – daar kan je ook onzichtbaar worden als je je niet meer inschrijft voor vakken en buiten het gewone ritme van het jaar valt – maar het “zien” van studenten is nadrukkelijker een doel.’  

Foto: Leon Joanknecht
Filosoof Toske Andreoli

Door de coronacrisis en online colleges is het nog makkelijker om van de radar te verdwijnen, zegt Andreoli. ‘Het gevoel dat je deel uitmaakt van een groep of gemeenschap wordt minder. Het kan zo zijn dat je contact hebt met je medestudenten en dat je elkaar erdoorheen sleept, maar ik denk niet dat dat vaak door opleidingen wordt gefaciliteerd. Het hangt ook van de docent af: voelt die een zorgplicht? Onderwijs is voor veel docenten toch een van de vaste dingen die ze moeten doen, niet iets waar je waardering voor krijgt. Zo is het systeem ook ingericht, academisch personeel spreekt niet voor niets van “onderwijslast”.’  

 

Volgens Andreoli moeten universiteiten in de communicatie naar studenten vooral niet benadrukken dat het “allemaal zo zwaar is”, om vervolgens aan te geven waar studenten hulp kunnen vinden. ‘Het gevaar bestaat dat je elkaar de put in praat. Daarnaast leg je het initiatief van de hulpvraag bij studenten. Uit onderzoeken blijkt dat studenten vaak laat aan de bel trekken.’ Beter zijn laagdrempelige initiatieven die preventief werken: laat studenten appgroepjes vormen op basis van interesses als hobbyfotografie of koken, doe ook dingen die juist binnen het onderwijs zorgen voor verbinding. ‘Dit is ook de ideale tijd voor workshops voor docenten en leidinggevenden om hen te leren hoe ze iets sociaals kunnen maken van hun opleiding. Als het met studenten niet zo goed gaat, is er vaak schaamte en trekken ze zich terug. Daarom is het fijn als mensen naar elkaar omkijken. Soms wordt geroepen dat de universiteit geen zorginstelling is, maar dat vind ik een valse tegenstelling: ook binnen je opdracht als onderwijsinstelling bestaat een zorgplicht. Met zo’n zorgtaak ben je niet direct een zorginstelling. Dat is gewone medemenselijkheid, en die moet je organiseren.’ 

 

Eerder informeren 

Internationale studenten moeten nu al in hun thuisland beter wordt geïnformeerd over hoe de zorg en psychologische hulp vanuit de UvA eruitziet, zegt Kim van Gennip. ‘Zo komen ze niet voor verrassingen te staan, mocht er onverhoopt sprake zijn van zwaardere problematiek waar zorg voor nodig is. We verwachten een bepaalde verantwoordelijkheid vanuit de student zelf, om zich goed te informeren en te zorgen dat alles goed geregeld is.’  

 

Van Gennip zegt er wel bij dat het de laatste tijd vanwege corona erg druk is bij de studentenpsychologen. ‘Wij zijn ons ervan bewust dat op dit moment veel studenten zich aanmelden, waardoor wij niet altijd snel kunnen reageren. We proberen om de tijd tussen de aanmelding en onze reactie daarop te verkorten, zodat we sneller contact op kunnen nemen met een student. Dit is nu extra belangrijk, zodat studenten met zwaardere problematiek sneller kunnen worden doorverwezen als dat nodig is. Er zijn bij ons zeker zorgen over de mentale gezondheid van studenten in de lockdown. Daar moeten wij als psychologen extra alert op zijn.’

 

Het online condoleanceregister voor Maksym is hier te vinden. 

 

Dit artikel is op zaterdag 3 april aangepast. Daarbij is om privacyredenen één zin uit het artikel verwijderd. Ook zijn enkele reacties die over dit privacygevoelige onderwerp gingen aangepast.