‘Het is verdacht, maar het is erg onwaarschijnlijk dat het vaccin dit veroorzaakt’
Waarom heeft Nederland net zoals meer dan tien andere Europese landen de vaccinaties met AstraZeneca stilgelegd? En wat voor effect heeft dit? Hoogleraar Martin Grobusch leidt vanuit het Amsterdam UMC een onderzoek naar een nieuw coronavaccin, en beantwoordt zeven vragen over de vaccinatiepauze. ‘Besluiten worden niet altijd strikt op basis van wetenschappelijke feiten genomen.’
De World Health Organization (WHO) en de European Medicines Agency (EMA) geven beide het advies om door te gaan met AstraZeneca-vaccinaties. Waarom is Nederland dan toch tijdelijk gestopt?
‘In Europa en het Verenigd Koninkrijk is bij een paar mensen die een vaccinatie met AstraZeneca hebben gehad trombose en een verlaagd aantal bloedplaatjesBij trombose verstopt een bloedvat door een bloedstolsel. Bloedplaatjes zorgen voor bloedstolling. Bij te weinig bloedplaatjes kunnen weer bloedingen ontstaan. De combinatie van trombose en een verlaagd aantal bloedplaatjes komt niet vaak voor. geconstateerd. Dat zou door het vaccin kunnen komen, maar dat lijkt – nader onderzoek is onderweg – niet waarschijnlijk.
Vanuit politiek perspectief is het natuurlijk wel belangrijk om zorg te dragen voor de vaccins, dus ik snap dat politici erover hebben nagedacht om het vaccinatieprogramma met het AstraZeneca-vaccin tijdelijk op slot te zetten. Maar de vraag is wat de politieke redenering was. Ik vraag me af of dit besluit niet door elkaar loopt met iets anders. AstraZeneca krijgt al meerdere weken aandacht in de media. Het ging een tijdje over de verhouding tussen het bedrijf en de Europese Unie, of het bedrijf zich wel aan het contract hield. Dat soort zaken moeten we gescheiden houden van wat er nu speelt.’
Vindt u dit de juiste keuze?
‘De belangrijkste vraag bij dit besluit is: hoe waarschijnlijk is het dat dit vaccin samenhangt met gevallen van trombose? Ik sluit me aan bij andere meningen; het is verdacht, dus het moet goed en spoedig worden onderzocht. Maar de aanwijzing van samenhang is eerder zwak dan sterk. Wat mij betreft zou dan de beste manier van aanpak zijn om door te gaan met vaccineren en ondertussen snel onderzoek te doen. Net zoals veel andere wetenschappers denk ik dat dit een betere keuze was geweest. Besluiten worden echter niet altijd strikt op basis van wetenschappelijke feiten genomen. Dat probleem zien we vaker.’
Waardoor denkt u dat het onwaarschijnlijk is dat het AstraZeneca-vaccin trombose veroorzaakt?
‘Het vaccin is door een groot traject gegaan, getest op veiligheid en effectiviteit. Wetenschappers hebben onderzocht hoe het vaccin het immuunsysteem beïnvloedt. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat een vaccin een bepaalde invloed uitoefent op het immuunsysteem, waardoor mensen minder bloedplaatjes aanmaken of de bloedplaatjes kapotgaan. In het klinische onderzoek is – zo ver bekend – geen enkel signaal van trombose of een verlaagd aantal bloedplaatjes gevonden. Dat maakt het erg onwaarschijnlijk dat AstraZeneca dit veroorzaakt.
Echter, de grootste klinische trials onderzoeken medicijnen bij maximaal 40.000 mensen. Daarna, na toelating, tijdens het routinegebruik, komen er nog veel meer mensen in contact met die geteste medicijnen. Bij alle vaccins en geneesmiddelen kan het toch nog voorkomen dat na toelating complicaties opvallen. We moeten afwachten wat er hopelijk op zeer korte termijn uit het onderzoek komt.’
Gaan we er ooit wel achter komen of er een oorzakelijk verband is?
‘Het is inderdaad de vraag of het überhaupt mogelijk is om een antwoord te vinden. In een klinische studie probeer je dit soort verbanden te observeren. Meestal kun je dan vooral wat over de waarschijnlijkheid zeggen. Een groep onafhankelijke experts gaat nu in alle details duiken, onder meer bekijken of bepaalde soorten trombose meer voorkomen bij mensen die gevaccineerd zijn met AstraZeneca dan de bevolking die nog geen vaccinatie heeft gehad. Dan kun je beter inschatten of het wel of niet samenhangt met het vaccin.’
Epidemiologen maken zich zorgen dat het aantal coronabesmettingen door deze vaccinatiepauze weer gaat oplopen. Hoe groot denkt u dat de consequenties zijn?
‘We kunnen er met zekerheid van uitgaan dat covid-19 zich verder gaat ontwikkelen zonder deze vaccinaties. Er heerst verontrusting onder vele collega’s, wij zijn bang voor meer patiënten in het algeheel en in het bijzonder op de ic. Maar we kunnen niet zeggen: ook al kan het AstraZeneca-vaccin ernstige bijwerkingen hebben, we gaan toch door met vaccineren want dat is belangrijk voor het vaccinatieprogramma. Daar zou ik problemen mee hebben. We kunnen alleen maar hopen dat de resultaten van het onderzoek positief zijn en dat de gevolgen van het op slot zetten van het vaccinatieprogramma voor een hopelijk zeer korte periode niet zo dramatisch zijn.’
Zitten mensen straks nog wel op het AstraZeneca-vaccin te wachten?
‘Als er goede resultaten uit het onderzoek van de EMA komen, verwacht ik niet dat mensen straks meteen weer zeggen: prima, kom maar op met dat vaccin! Dat mensen wantrouwen ontwikkelen is begrijpelijk. Die problematiek krijgen we. Aan de andere kant denk ik niet dat mensen op een ander vaccin kunnen wachten. Misschien op de lange termijn wel, maar het gaat nu over de beschikbaarheid van de vaccins. Het gaat over een heel ander onderwerp dan de keus voor bijvoorbeeld een bepaald mobieltje. Andere vaccins zijn vrij beperkt beschikbaar. Ik denk dat de komende maanden geldt: take it, or leave it. Toch gaat het om een individueel recht, mensen mogen natuurlijk weigeren.’
Is er bij de andere vaccins, van Pfizer en Moderna, helemaal geen sprake van trombose?
‘Alle vaccins hebben bijwerkingen. Bij de andere vaccins is deze cumulatie van trombosegevallen nog niet geobserveerd. De vraag waarom het niet bij andere vaccins voorkomt gaat een stap verder. Het is nog te vroeg om af te vragen of het iets te maken heeft met de werking van dit specifieke vaccin. Dat lijkt mij onwaarschijnlijk, en we moeten eerst rustig de resultaten van het nader onderzoek afwachten. Mensen krijgen niet zomaar een coronavaccinatie. Er wordt wel in de gaten gehouden of mensen een verhoogd risico hebben op trombose. Maar dat blijkt tot nu toe geen probleem te zijn. Ik hoop dat het onderzoek naar het AstraZeneca-vaccin een relatief duidelijke uitkomst geeft, we weer snel kunnen starten met de vaccinaties en dat mensen zich wel laten vaccineren.’
