Nieuw keuzevak Pandemic wil voorbij de coronacrisis kijken
Vanaf september kunnen studenten zich in het nieuwe keuzevak Pandemic buigen over de oorzaken, ontwikkelingen en gevolgen van virusuitbraken. Docent Esther Quaedackers sprak alvast met ons over de interdisciplinaire vraagstukken. ‘Uiteindelijk hoop ik dat studenten begrijpen hoe we voorkomen dat het volgende virus net zo’n grip op de wereld krijgt.’
Covid-19 domineert al maanden onze gesprekken en gedachten en ondertussen kunnen we wel stellen dat iedereen op zijn minst een amateurdeskundige is op het gebied van het nieuwe coronavirus. Wie zijn pandemiekennis wil uitbreiden met academische kennis en methodes, kan vanaf september terecht bij het nieuwe UvA-keuzevak Pandemic
Big historyBig History is historiografische richting waarin studenten en onderzoekers zich bezig houden met hoe de geschiedenis van de kosmos, het leven, de aarde en de menselijke samenlevingen elkaar hebben beïnvloed en gezamenlijk belangrijke aspecten hebben gevormd van de wereld waarin we nu leven.-docent Esther Quaedackers zette het vak op in samenwerking met het Instituut voor Interdisciplinaire Studies, omdat een bundeling van verschillende perspectieven noodzakelijk is om het mondiale probleem te duiden. Meerdere collega’s speelden met het idee voor een vak over de pandemie, maar Quaedackers’ big history-achtergrond gaf uiteindelijk de doorslag. ‘Het historische perspectief helpt te contextualiseren en trekt ons weg uit de waan van de dag.’
De pestplaag, de Spaanse grieppandemie en ook Covid-19 zijn alom bekend, maar wat zijn andere voorbeelden van epidemieën en pandemieën die de wereldgeschiedenis beïnvloedden?
‘Zodra grote staten ontstaan, ontstaat er nieuwe potentie voor virussen en bacteriën, omdat deze zich makkelijker kunnen verspreiden binnen steeds groter wordende netwerken van steeds dichtbevolktere steden. Het Romeinse rijk werd bijvoorbeeld getroffen door de plaag van Galenus en de pest van Justinianus. Over die eerste epidemie heerst er nog discussie over de vraag wat voor ziekte het betrof, maar men denkt meestal dat het een pokkenuitbraak was. De pest van Justinianus werd waarschijnlijk veroorzaakt door de builenpest.’
De Europese kolonisten brachten virussen mee naar de Nieuwe Wereld en droegen ook zo bij aan de genocide op de oorspronkelijk inwoners van Amerika. Vanuit welk perspectief beziet dit vak zo’n onderwerp?
‘Ons historisch perspectief begint bij de oorsprong en de ontwikkeling van virussen, ver voordat er sprake is van virusuitwisseling tussen mensen. We bekijken hoe virussen, het leven in algemene zin én mensen in diverse fasen van hun geschiedenis zich samen hebben ontwikkeld. Dat koppelen we aan de huidige situatie. Bijvoorbeeld: als we het hebben over hoe het huidige coronavirus van soort op soort overspringt, hoe het cellen infecteert en hoe ons immuunsysteem daarop reageert, koppelen we dat aan hoe virussen dat in het verleden bij andere diersoorten dan de mens hebben gedaan.
Als we het hebben over hoe het coronavirus individuele mensen en hun interacties beïnvloed, koppelen we dat aan hoe virussen en andere infectieziekten de menselijke evolutie en de fase in de geschiedenis waarin mensen in kleinschalige landbouwsamenlevingen gingen leven hebben beïnvloed.
Het effect van het virus op staten koppelen we aan de invloed die infectieziektes in het verleden op staten hebben gehad. En de gevolgen van het virus op globaal niveau koppelen we aan de gevolgen van de verspreiding van infectieziektes tijdens het globaliseringproces dat volgens velen begon met de ‘ontdekking’ en kolonisatie van de Nieuwe Wereld. Dat laat zien dat al deze fasen in de geschiedenis nieuwe kansen én obstakels voor virussen hebben gecreëerd, die hebben bijgedragen aan het ontstaan van de situatie zoals die nu is.’
Veel virussen hebben een dierlijke oorsprong. Zal dit vak een pleidooi zijn voor een meer ethische omgang met dieren?
‘We sluiten het vak af met een discussie over hoe toekomstige pandemieën te voorkomen zijn. Een andere omgang met dieren is deel van een mogelijke antwoord, maar er zijn ook andere manieren te bedenken. Dit wordt een reflecterend vak, er is geen moraliserende insteek.’
Het nationale en internationale overheidsbeleid ter bestrijding van het virus ligt constant onder een vergrootglas. Hoe kritisch leren studenten van dit vak naar pandemiebeleid kijken?
‘We gaan het Nederlandse coronabeleid vergelijken met hoe dat elders op de wereld wordt geregeld en hoe infectieziekten in het verleden werden bestreden, en het vak biedt studenten op die manier handvatten om kritisch na te denken. Kan de Nederlandse regering leren van andere landen en tijden of doen ze het juist al goed? De insteek is echter niet dat studenten na dit vak kunnen aansluiten bij het Outbreak Management Team.’
Sommige bevolkingsgroepen worden harder getroffen door het coronavirus en de coronamaatregelen. Ik neem aan dat de studenten ook hierover hun hersenen gaan breken.
‘Zeker. Studenten beginnen eerst met te kijken naar wat het virus doet met hun eigen lijf, de invloed van het virus op de persoon als individu. Daarna kijk je naar wat het virus in de samenleving aanricht, om vervolgens een blik te werpen op hoe andere samenlevingen worden getroffen. De corona-aanpak van de Verenigde Staten heeft bijvoorbeeld niet alleen op de eigen bevolking een onevenredig effect, maar de aandacht kan ook uitgaan naar de mogelijke geopolitieke langetermijngevolgen.’
(Lees verder onder de afbeelding)
Tijdens de coronacrisis steken coronaontkenners en complotdenkers de kop op. Welke plaats krijgen zij in het vak?
‘Dat weet ik nog niet zeker, er is geen specifiek college over zulke fenomenen. Waarschijnlijk komt dit wel in beperkte vorm terug, en dat hangt deels af van de studenten. Wekelijks kijken de studenten naar opnames van twee gastprekers rondom het thema van de week, één spreker behandelt het thema in het licht van de actualiteit en de andere spreker zorgt voor de historische context. In een later stadium keren die sprekers terug in live-Zoomsessies en voorafgaand die sessies bereiden de studenten in groepjes vragen voor. Eén van de uitgenodigde sprekers zal het hebben over de nieuwe onzekerheden van deze tijd en dan kunnen studenten gerust vragen stellen over mensen die hun toevlucht nemen tot alternatieve feiten. De studenten kunnen dus zelf verdere verdieping en inhoud toevoegen aan het vak.’
Over verdieping gesproken: het vak behandelt een breed spectrum, hoe voorkom je dat je alleen langs de oppervlakte scheert?
‘Het is dus onder meer de bedoeling dat studenten goede vragen formuleren en die voorleggen aan de experts. Goed doordachte vragen krikken het niveau van het vak op. Bovendien is het belangrijk te beseffen dat bij het interdisciplinaire onderwijs de diepte ligt in de verbinding, niet in het geven van een groot overzicht van alles. De verdiepende component is anders dan in onderwijs dat gericht is op inhoudelijke verdieping.’
De geschiedenis geeft geen garanties voor de toekomst, maar wapent dit vak de studenten voor nieuwe pandemieën?
‘Het vak helpt om kritisch na te kunnen denken. Door het contextualiseren leren studenten de waan van de dag te scheiden van de fundamentele patronen die ten grondslag liggen aan de huidige situatie. Bijvoorbeeld: kennis van een patroon waarin in veranderende samenlevingen vaak nieuwe kansen voor virussen ontstaan, kan studenten doen beseffen dat de uitbraak van nieuwe virussen altijd op de loer ligt in onze snel veranderende wereld.’
Studenten hebben nu een beeld kunnen vormen van het vak, maar wat verwacht jij ervan?
‘Ik verwacht in ieder geval veel te leren. Daarnaast hoop ik dat het vak studenten kan helpen om de huidige situatie te duiden. Dat ze begrijpen dat nieuwe virussen beangstigend kunnen zijn, maar dat zij ook beseffen dat virussen onderdeel zijn van menselijke samenlevingen en van het leven in algemene zin. Ze vormen een belangrijk onderdeel van onze wereld. Én dat het besef indaalt dat we collectief een manier moeten vinden om hiermee om te gaan. Uiteindelijk hoop ik dat studenten een beter beeld hebben van hoe we voorkomen dat het volgende virus net zo’n grip op de wereld krijgt als Covid-19.’
