UvA’ers waarschuwen voor humanitaire ramp op Lesbos door corona
In een open brief aan de Europese Commissie, die inmiddels meer dan driehonderd keer is ondertekend, uiten onderzoekers grote zorgen over de impact van de coronapandemie op vluchtelingen. Onder hen zijn ook éénendertig UvA-wetenschappers, onder wie politicoloog Jeroen Doomernik. ‘Gezien de omstandigheden schat ik dat de afloop catastrofaal zal zijn.’
Onderzoekers uit onder andere het UvA-gecoördineerde onderzoeksproject Admigov wijzen in de brief op mensenrechtenschendingen bij de Griekse grenzen met Turkije. Hoe ernstig is de situatie?
‘Eén van onze collega’s die nu op het Griekse eiland Lesbos zit, waar twintigduizend mensen samen in een kamp zitten, waarschuwde ons in een Skype-gesprek. “Wat hier gebeurt kan echt niet,” zei hij. Mensen zitten jarenlang in zo’n kamp, zonder basale voorzieningen en met weinig perspectief om daar op afzienbare termijn weg te komen of een toekomst op te bouwen. Door de coronacrsis gaan de asielaanvragen bij de Griekse overheid erg langzaam en kunnen de vluchtelingen al helemaal geen kant op. Hoe komt het dat we het in Europa niet voor elkaar krijgen om gemeenschappelijk asielbeleid te voeren, terwijl we dit op papier wel hebben? Als je zo’n dertigduizend vluchtelingen op de Griekse eilanden uitsmeert over zevenentwintig lidstaten, waar hebben we het dan eigenlijk nog over?’
Je doelt dan op vluchtelingenkampen zoals kamp Moria op Lesbos, dat volgens berichtgeving van de NOS gemaakt is voor 3.000 mensen, maar waar momenteel 20.000 mensen wonen?
‘Klopt. Gezien de omstandigheden schat ik dat de afloop catastrofaal zal zijn. Als er één coronageval is, heeft het hele kamp corona. Handen wassen? Er is daar waarschijnlijk één kraantje. En die anderhalve meter afstand houden lukt natuurlijk niet, met afwezigheid van medische voorzieningen of hygiëne. Feitelijk wordt er een afschrikkingsbeleid gevoerd, en ik zeg “feitelijk” omdat dit nooit expliciet wordt gezegd. Er wordt zo slecht omgegaan met asielzoekers, dat ze niet eigenlijk niet eens meer willen komen. We gooien eigenlijk zo hard mogelijk de deuren dicht. Mensen niet goed behandelen is ook een vorm van geweld.’
Wordt hier iets aan gedaan?
‘Nee. Sterker nog, er wordt vanuit de EU actief gezorgd dat vluchtelingen Europa niet in kunnen. Daar stoppen we veel geld in. Er vinden nu zogenoemde hot returns plaats aan de Griekse grenzen met Turkije. Dan worden mensen die per boot proberen Griekenland in te komen, met hetzelfde bootje weer teruggestuurd. Dat is een mensenrechtenschending: op het moment dat iemand voet zet op territorium van de Europese Unie, mogen we ze wettelijk gezien niet terugsturen. Daar bestaan procedures voor.’
Een ander punt van kritiek is dat de EU de adviezen van onderzoekers in de wind slaat, terwijl jullie onderzoek uit publiek geld wordt bekostigd.
‘Vergis je niet, een initiatief zoals Admigov heeft een subsidie van drie miljoen euro. We hebben het hier niet over kleine bedragen. Dit wordt betaald uit de collectieve pot van de Europese belastingbetaler. Die enorme subsidies gaan naar teams die zich bezighouden met migratie- en vluchtelingenvraagstukken en leiden tot uitgebreide rapporten en adviezen. Je wil dat er op z’n minst naar gekeken wordt.’
En dat gebeurt te weinig?
‘In 2015 en 2016 ging het al grondig mis. Zo'n anderhalf miljoen vluchtelingen kwamen Europa binnen. Er had toen een verdeelmechanisme moeten zijn, maar dat bleef uit. Uiteindelijk draaide Duitsland ervoor op, waarna daar uiteindelijk veel politieke partijen xenofoob gingen ageren.’
Door ontbreken van een overkoepelend beleid vanuit de EU worden xenofobische of populistische denkbeelden in de hand gewerkt?
‘Klopt, hetzelfde zag je gebeuren in Italië. Als lidstaat van de EU werd Italië met de vluchtelingencrisis alleen gelaten. Hierdoor was er grote druk op Italiaanse voorzieningen en opvang, wat ongetwijfeld heeft bijgedragen aan de populistische uitslag van de verkiezingen in 2017. Populistische politici hebben dan een extra kaart om te spelen, door te zeggen “Europa doet niks voor ons.”’
Het onderzoeksproject van Admigov loopt nog, maar veel kennis lijkt er al te liggen. Denk je dan niet: waarom doe ik dan nog onderzoek als er toch niks mee gedaan wordt?
‘Natuurlijk, je doet beleidsonderzoek en je weet dat je daarmee nooit veel effect hebt. Je doet dat primair om een bijdrage te leveren aan een lopende discussie, die mogelijk kan leiden tot een andere manier van denken. Er is nog geen reactie geweest op de brief, en ik heb het vermoeden dat die ook niet gaat komen. Dat gezegd hebbende, vind ik het alsnog van belang dat dit onderzoek gedaan wordt. Ik wil niet aan de verkeerde kant van dit verhaal staan, niet hebben weggekeken van de werkelijkheid.’
Wat voor beleid is er nu nodig?
‘Er moet nú iets gebeuren. Mensen moeten weg uit die kampen en elders gehuisvest worden, bijvoorbeeld door betere faciliteiten te bieden op het vasteland. Of hervestig ze elders in Europa. In Griekenland zijn die vluchtelingen al onze gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, daar kunnen we niet meer om heen. Waarschijnlijk zal dit pas onder de aandacht komen als het coronavirus zo’n kamp is binnengedrongen en er grootschalig slachtoffers vallen, maar dan is het al te laat.’
