Hoe vertel je het land over corona? ‘In het begin was er ruimte voor ruis’
De manier waarop de boodschappen door de overheid worden gebracht tijdens deze coronacrisis is erg belangrijk, stelt UvA-hoogleraar Julia van Weert. ‘In het begin liet het kabinet te veel ruimte voor ruis, nu gaat dat beter.’
Sinds twee weken lijkt het alsof we vijftig jaar terug in de tijd zijn gegaan: we zitten samen met familieleden of huisgenoten voor de buis geluisterd, te luisteren naar onze leiders in dit moment van crisis. ‘En dat terwijl televisie eigenlijk inmiddels het medium was geworden van de ouderen,’ zegt UvA-hoogleraar gezondheidscommunicatie Julia van Weert. ‘Nu is het weer even voor iedereen.’
Weinig nagedacht
Van Weert is lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van de RIVM Corona Gedragsunit, die sinds kort is opgetuigd om de overheid te ondersteunen met het overbrengen van de laatste informatie over het coronavirus. ‘Daarin zie je wel verandering. Eerst was de boodschap weinig concreet, niet helder. Het was erg vanuit de virologen ingestoken, minder nagedacht over de ontvangers. Daardoor was er veel ruimte voor ruis.’
Het is niet zo dat mensen per se de intentie hebben zich niet aan de regels te houden, beklemtoont Van Weert, maar als de regels niet duidelijk zijn, weet men gewoonweg niet waar ze zich aan moeten houden. ‘Met name het gedeelte over groepsimmuniteit in de eerste toespraak van Rutte zorgde voor veel onduidelijkheid. Er waren daardoor jongeren die zeiden, besmet mij maar, laat mij maar ziek worden, zo draag ik bij aan de groepsimmuniteit.’
Positieve benadrukken
Hoe moet het dan wel? ‘Uit de communicatiewetenschap blijkt dat je beter niet kunt laten zien hoe het niet moet. Het kabinet had er voor moeten kiezen niet zo in te zoomen op die hamsterende mensen en de strandgangers. Andere mensen gaan dan denken, oei, blijkbaar is het belangrijk om veel wc-papier in huis te hebben. Of: waarom zit ik thuis terwijl blijkbaar de rest van Nederland in het strand of park rondhangt?’
Dat ging in de laatste persconferentie al een stuk beter, zegt Van Weert: Rutte stipte aan hoe goed Nederlanders zich momenteel aan de regels hielden. Maar sommige zaken kunnen volgens haar nog wel duidelijker: ‘Moet je je boodschappenkarretje schoonmaken? Kun je alleen naar buiten voor een wandelingetje of ook met de hardloopgroep? Hoe duidelijker wordt laten zien wat de betekenis van adviezen is, hoe groter de kans dat ze opgevolgd worden.’
Rutte doet echt een appel op het verantwoordelijkheidsgevoel en de autonomie van de Nederlander, zegt Van Weert. ‘Dat past ook goed bij onze cultuur. Wij zijn geen land waarin we automatisch doen wat de overheid zegt. We zijn een volk dat is gesteld op onze zelfstandigheid.’
Urgentie ingedaald
Er was veel kritiek op jongeren, die de maatregelen de afgelopen weken niet serieus namen. Hoe is dat nu? ‘De urgentie van de crisis is inmiddels wel ingedaald’, denkt Van Weert. ‘Eerst ontstond het misverstand dat we vooral in quarantaine zaten vanwege de kwetsbare ouderen. Maar nu liggen er ook jongeren op de intensive care en het wordt steeds duidelijker dat er meer kwetsbare groepen zijn dan alleen ouderen. Het had tijd nodig. Ook om te beseffen dat ze niet alleen zelf besmet kunnen worden, maar ook het virus kunnen doorgeven.’
Maar over het algemeen doet Nederland het heel erg goed, vindt Van Weert. ‘In het begin was er vooral een gevoel van onrealistisch optimisme: dit gaat mij niet overkomen. Maar Rutte zei al: het is de grootste crisis buiten oorlog die we hebben gekend. De boodschap is, we doen het samen, en dat is ook echt zo. Anders dan in een oorlog heeft elke Nederlander invloed op het verloop van deze crisis.’
Komend weekend zal nog wel een uitdaging worden: zondag wordt het rond de 19 graden. Blijf toch zoveel mogelijk thuis, benadrukt Van Weert. ‘Ga niet naar het strand, blijf in je eigen omgeving. Maak zoveel mogelijk gebruik van je tuin of balkon.’ Ze voorziet problemen op de langere termijn, maar zegt met klem dat ze tóch in acht moeten worden genomen. ‘Het is een crisis, maar een die alleen onder controle kan worden gehouden als iedereen zijn steentje bijdraagt.’
