UvA-hoogleraar: ‘Mensen hebben in korte tijd een andere mindset gekregen’
Wie bij de supermarkt steeds bij de voordeur moet wachten tot hij naar binnen mag, gaat na verloop van tijd toch nadenken over de voordelen van online winkelen. En zo kan het maar zo zijn dat economie en samenleving diepgaand veranderen door de huidige corona-crisis, meent hoogleraar marketing Willemijn van Dolen.
Velen zullen afgelopen maandag zuchtend en kreunend hebben aangehoord dat de beperkende corona-maatregelen zijn verlengd tot 1 juni, maar wie echt iets wil veranderen in de samenleving heeft tijd nodig. ‘Voor die mensen kan de verlenging met twee maanden ook een kans zijn,’ zegt Willemijn van Dolen, hoogleraar marketing aan de Faculteit Economie & Bedrijfskunde van de UvA.
‘Mensen zijn gewoontedieren en leren een gewoonte niet zo maar af. Ze willen routine.’ Maar via de omweg van de overheid wordt die routine nu doorbroken. Op alle fronten: van producten die er niet zijn, tot vliegtuigen die niet vertrekken, winkels waar je moet wachten tot je naar binnen mag, handen die je niet meer mag schudden en tentamens die opeens online moeten worden afgenomen. ‘Voor wie bepaald gedrag van mensen graag ziet veranderen, zal de verlenging van de maatregelen tot 1 juni ook een positieve kant hebben.’
Deze hele crisis kan zomaar leiden tot een blijvende gedragsverandering?
‘Dat zou kunnen. De maatregelen waren eerst bedoeld tot 6 april, maar dat is niet voldoende om een blijvende gedragsverandering te bewerkstelligen, maar nu daar bijna twee maanden bijgekomen zijn is het een andere zaak. Mensen gaan tijd krijgen om na te denken over een andere inrichting van hun leven.’
Vertel.
‘De beperkende maatregelen zijn nog maar anderhalve week gaande, dus mensen zijn nu nog bezig met het inregelen van de nieuwe situatie in hun leven en het dealen met de stress die dat oplevert. Maar zodra dat is gebeurd, hebben ze meer tijd, ze gaan nadenken over de nieuwe situatie en zullen sommige nieuwe situaties misschien zelfs leuk vinden. Misschien bevalt het wel dat je niet het vliegtuig kunt nemen of online boodschappen gaat doen omdat je anders voor de deur van de supermarkt moet wachten tot je binnen mag.’
Misschien is Albert Heijn zelf ook wel blij met al die nieuwe online-klanten.
‘Dat kan natuurlijk heel goed. Vergeet niet dat in deze periode ook heel veel initiatieven worden genomen. Mensen worden gedwongen dingen te doen of na te laten, ze gaan nieuwe dingen ervaren of ontdekken. Dingen die ze anders niet zo snel zouden hebben gedaan. Zelf las ik bijvoorbeeld geen e-boeken, maar nu alles stil ligt en ik niet zo makkelijk naar de boekhandel kan denk ik daar anders over. Als het me bevalt ga ik er misschien mee door. En zo geldt het voor heel veel dingen: als je een behoorlijke tijd gedwongen bent je koopgedrag te veranderen, ga je er misschien wel mee door en kan je alternatieve gedrag zomaar je voorkeursgedrag worden.’
Ik dacht dat mensen onveranderbaar zijn.
‘Er zijn eigenlijk twee denkrichtingen. Er zijn wetenschappers die denken dat alles na corona gaat veranderen, juist door de lengte van de maatregelen. Er zijn inderdaad ook wetenschappers die denken dat mensen moeilijk veranderbaar zijn en dat ze in het post-corona tijdperk weer terugschieten in hun oude gedrag. Hup, allemaal weer het vliegtuig in.’
Dat kan maar zo gebeuren toch? De vakantie komt eraan.
‘Ook op de vakantiemarkt kan van alles gebeuren. Ik ben toezichthouder bij amsterdam&partners en daar wordt nu volop nagedacht over het toerisme en het aankomende vakantieseizoen. Stel dat de maatregelen worden verlengd tot 1 september. Dan kan dus niemand op vakantie, of alleen dichtbij huis. Dat we allemaal deze zomer weer als vanouds in het vliegtuig stappen is niet waarschijnlijk. Door alles wat we nu meemaken ontwikkelen mensen wellicht een reisangst om ver weg te gaan. Wat kun je allemaal overkomen op zo’n verre reis? Ik heb al artikelen voorbij zien komen over de vraag wat de opvolger van het coronavirus zal zijn. Als veel mensen die artikelen lezen en daarover nadenken gaat dat grote invloed hebben op de reismarkt.’
Om het even bij de UvA te houden. Levert online onderwijs ook nieuwe kansen op?
‘Neem de tentamens. Die moeten dus online. Van het tentamen voor mijn vak heb ik open boek-tentamen gemaakt, maar doordat studenten thuis achter hun computer zitten kan ik ze dingen vragen als het ontwerpen van social media posts, inclusief foto’s. Eerder kon dat niet. Het kan zomaar zijn dat dit iedereen heel goed bevalt en je extra dingen leert en kunt toetsen en dan gaan we er misschien wel mee door.’
En het onderzoek?
‘Mijn huidige onderzoek zou nog wel eens lastig repliceerbaar kunnen zijn. Wij doen veel onderzoek naar attitudes van consumenten. Het gaat dan over thema’s als well-being en customer-values. Veel van onze artikelen zijn inmiddels onder review. Het zou mij niet verbazen als onderzoekdeelnemers die vragenlijsten hebben ingevuld voor ons onderzoek en nu gevraagd worden ter controle dat nog een keer te doen, nu heel andere antwoorden geven. In korte tijd is de mindset van mensen veranderd.’
Gezondheid is opeens heel belangrijk geworden.
‘Absoluut. Dat zul je ook zien in hoe we met privacy omgaan. Dat vond iedereen altijd heel belangrijk, maar nu staat onze gezondheid op het spel. Ik kijk even naar mezelf: de corona-app die het OLVG heeft gelanceerd om te checken of je corona-verschijnselen hebt, wordt door veel mensen gebruikt, ook door mij. Daar zitten allerlei privacyaspecten aan vast waar we in deze situatie minder om geven.’
