Jip geeft colleges aan ouderen met dementie: ‘Het levert grappige situaties op’
Jip Nannes (22), student kunstgeschiedenis aan de UvA, geeft les aan senioren met dementie via de Stichting Oud Geleerd Jong Gedaan (OGJG). Al een tijdje blijken de ‘senioren-colleges’ een succesverhaal voor de ouderenzorg, en niet alleen voor de senioren. ‘Ik leer meer over kunstperiodes waarin ik zelf niet heb geleefd.’
Waar gaan je colleges precies over?
‘Als het gaat om een college over kunst kan iedereen de vraag beantwoorden: vind u dit schilderij mooi? Op die manier laten we de senioren weer actief nadenken en in gesprek gaan met elkaar. Fotografie is mijn grootste passie binnen de kunst. Voor de colleges bedenk ik zelf een reeks van vier lessen, en ga ik langs bij verzorgingshuizen door de stad. Soms geef ik les aan drie mensen, soms aan vijftien. Ik behandel onderwerpen als straatfotografie in Amsterdam, portretfotografie en gender, en hoe fotografen kijken naar de wereld om hen heen. Ik denk dat beeld zich heel erg leent voor colleges voor senioren. Ik toon onder andere bekende negentiende-eeuwse fotografie van het Paleis voor Volksvlijt, Lauriergracht, Singel, Jordaan of de Westertoren, en veel ouderen herkennen die gebouwen en die tijdsgeest.’
Je probeert dus eigenlijk een beroep te doen op hun langetermijngeheugen?
‘Ik hou zelf veel van analoge fotografie en ik neem altijd een oude camera mee, wat inderdaad veel herinneringen bij senioren oproept. Er was één deelnemer die vroeger op de Rietveld Academie zat, en mij zijn hele collectie van oude camera’s liet zien. Dat is toch wel leuk als kunsthistorica. In mijn studie leer ik over periodes die ik zelf niet heb meegemaakt, en zij wel. Toen ik eens Ed van der Elsken behandelde, een bekende Nederlandse fotograaf, bleek één van mijn “studenten” hem nog gekend te hebben.’
Onthouden senioren met dementie wel iets van de colleges?
‘Nee, niet altijd. Maar dat levert ook juist bizarre en grappige situaties op. Mensen vallen af en toe in slaap. Soms lopen mensen weg, of komen ze halverwege binnenvallen, of blijven de hele tijd hetzelfde herhalen. Ik heb me weleens meerdere keren moeten voorstellen omdat ze mijn naam vergeten. Maar er zitten ook pientere, oplettende ouderen tussen. Ze kunnen vaak uitgesproken meningen hebben, het met elkaar oneens zijn of mij corrigeren op hoe ik over bepaalde periodes in de geschiedenis praat. “Telefoons?? Die waren toen helemaal niet zeldzaam, iedereen bij mij in de straat had er al eentje.” Maar ook zijn ze verbaasd als ik ze vertel dat het vroeger acht uur duurde om één foto te maken. Ze lachen als ik hen vraag of dat nu nog steeds zo is. “ Natuurlijk niet, iedereen heeft nu een mobieltje.” Ze zien net zo goed dat de wereld om hen heen verandert.’
En toch vallen dus ook ouderen, net als studenten, weleens in slaap tijdens college. Wat doe je dan?
‘Niks eigenlijk. En ook al is het dat ene halve uurtje, die cognitieve uitdaging is goed voor het brein. Je moet je bedenken dat je langsgaat bij plekken waar sommige ouderen misschien normaal gesproken voor de televisie worden gezet met een aflevering van Lingo.’
Hoe geven de colleges cognitieve uitdaging?
'Kijk, het is niet de bedoeling dat je teveel gaat vragen naar het college van vorige week, of eerdere slides in de powerpoint. Hetzelfde geldt voor vragen over kennis: die horen erbij, maar als dat niet meer lukt vragen we naar meningen of ervaringen. Met veel afbeeldingen en voorbeelden proberen we het levendig te maken. Alle verhalen mogen verteld worden, foute antwoorden zijn er niet. Op die manier wordt er weer nagedacht over onderwerpen waar men niet vaak meer over praat, en je merkt dat ze daar dankbaar voor zijn. Laatst kwam er na afloop van mijn les een man met een doos chocola van Merci naar me toe en zei: “Het was zó interessant, je moet me beloven dat je nog eens terugkomt.”’
Wat vond je het spannendste om te doen?
‘Mijn meeste riskante college ging over gender. Ik liet foto’s zien van traditionele mannen in pak met stropdas en hoge hoed, en stelde vragen over stereotypes, vragen zoals wat het betekent om mannelijk te zijn? Het college eindigde met een foto van een dragqueen die zijn make-up aan het doen was. Iemand riep: “Dat is een homofiel,” terwijl iemand zei: “Dat kun je toch niet zien aan een foto?” Vervolgens ontstond er een hele discussie over wat het betekent om vrouw te zijn, of non-binair. Op die manier behandel je via fotografie en kunst moderne ideeën uit de maatschappij. Je zet ze aan het denken en je merkt dat ze willen meepraten; ook ouderen willen soms weleens meer dan bingo als bezigheidstherapie.’
