UvA-geheimen | Hoe de UvA met haar leeftijd smokkelt
Vorige week vierde de UvA haar 388e verjaardag met pracht en praal. Toch heeft Amsterdam nog niet eens tweehonderd jaar een universiteit. Zoals zoveel dames op leeftijd smokkelt de UvA namelijk met haar verjaardag. Hoe dat zit? We zochten het voor je uit.
We gaan terug naar 1632. Nederland is na de Beeldenstorm in 1566 al decennialang in oorlog met Spanje. Grote delen van Nederland willen af van de Spaanse overheersing en bekeren zich tot het protestantisme, maar Amsterdam blijft lang trouw aan de Spaanse koning. In 1578 verandert dat en in het begin van de zeventiende eeuw krijgen de remonstranten – een vrijzinnige protestantse stroming – veel invloed in de hoofdstad. Zij zijn, anders dan de katholieken die jarenlang de dienst uit maakten, een groot voorstander van geestelijke vrijheid die wetenschappelijk onderzoek mogelijk maakt en willen graag een plek voor hoger onderwijs in de hoofdstad. Het mag dan ook geen verrassing heten dat de protestantse historicus Vossius op 8 januari 1632 en de predikant Barlaeus een dag later de eerste twee hoogleraren van het Athenaeum Illustre, oftewel de illustere school worden.
Illustere scholen
De Nederlanden kennen dan al een aantal illustere scholen. In Brugge, Gent, Dordrecht, Middelburg, Harderwijk, Groningen en Deventer wordt op dat soort scholen al hoger onderwijs gegeven. De illustere scholen bieden net zoals universiteiten een academische opleiding, maar hebben anders dan de vier universiteiten (in Leuven, Leiden, Franeker en Groningen) geen promotierecht.
De oprichtingsgeschiedenis van het Amsterdamse Athenaeum Illustre begint op oudjaarsdag 1629 als de burgemeester van Amsterdam aan de vroedschap (een soort gemeenteraad) voordraagt om een Illustere School te stichten. Dat doet hij als volgt:
‘Deselve Heeren hebben den Rade voorgedraghen de veelvoudighe klachten, henluiden voorgekomen, soo van de scholarchen, als van andere particulieren, dat de kinderen, die alhiere de Latijnsche scholen frequenteren, meestendeel te vroege, voordat sij de beginselen der philosophie, nodigh tot het vervolgen van hare studiën, ghevat hebben, op de academien raecken, dat oock eenighe van deselve door hare jongheyd ende doordien sij uytten ooghen van haren ouderen zijnde, gheen ontsagh aldaer onderworpen sijn, tot de desbauches gheraecken; Ende midtsdien de voornodigh ende dienstigh te wesen, dat mit communicatie van de voorseide scholarchen door de Heeren Burghermeesters alhier beroepen werde een bequaem persoon om lessen te doen in Philosophie ende Historien, opdat se door dat middel alhier ter stede te langher ghehouden ende mit meerder bequaemheyt tot de academien gepromoveert moghen worden.’
Onvoorbereid en onvolwassen
Voor wie niet zo thuis is in het middelnederlands: de Amsterdamse kinderen kwamen over het algemeen niet genoeg voorbereid en onvolwassen aan op de universiteiten. Of zoals te lezen is in het gedenkboek van het 300-jarig bestaan van de UvA: ‘Hun jeugd verleidde hen dan tot uitspattingen, waartoe zij onder het ouderlijk oog niet zoo spoedig komen.’ Het Athenaeum Illustre had dus als taak om studenten voor te bereiden op hun studie aan een echte universiteit, bijvoorbeeld in Leiden.
(Lees verder onder de afbeelding)
Pas op 15 oktober 1877, bijna 250 jaar later, werd het Athenaeum Illustre omgevormd tot een echte universiteit en kreeg het promotierecht. Vanaf dat jaar spreken we dus officieel van de UvA, al werd de UvA in de volksmond eerst nog decennialang Gemeentelijke Universiteit genoemd. Officieel is de UvA dit jaar dus 143 jaar oud geworden, en niet 388.
Overigens is de UvA niet de enige universiteit die smokkelt. Zo is Tilburg University pas sinds de jaren tachtig een universiteit, maar vierde ze vorig jaar wel haar 92e dies en tellen onder meer de universiteiten in Delft, Rotterdam en Twente vanaf hun oprichting als hogeschool, en niet vanaf het moment dat ze universiteit werden. De Universiteit Utrecht telt dan wel weer vanaf het moment dat zij van illustere school tot universiteit werd verheven in 1616.
Mysterie ontrafeld! Heb je ook een UvA-geheim dat je graag ontrafeld zou willen zien? Mail ons op redactie@folia.nl.
