‘Het Engels rolt als een pletwals over onze diversiteit aan ideeën heen’
Zowel op de universiteiten als in ons dagelijks leven is het Nederlands aan het verdwijnen. In Against English geven diverse auteurs kritiek op de verengelsing van het onderwijs. Niek Pas, universitair docent Franse geschiedenis aan de UvA, was met de Nijmeegse hoogleraar Lotte Jensen redacteur van het boek. ‘Engels is in de mode: het is de taal van de hipsters, de plastisch chirurgen en de bankiers.’
In het boek pleiten voornamelijk meertalige auteurs van buitenlandse afkomst voor het behoud van het Nederlands. Is dat niet raar?
‘Grappig dat je dat zegt. Wat mij opviel, is dat juist die auteurs bewuster zijn van de Nederlandse taal. Hun wortels liggen in Nederland of België, maar even goed in Duitsland, Frankrijk en Marokko, in Italië, Turkije, Ghana en Denemarken. Het boek is daarmee niet alleen een pleidooi voor het Nederlands, maar ook voor meertaligheid. Het is een bijdrage aan de bewustwording van taligheid als deel van burgerschap, cultuur en identiteit. En toch is het ook een pamflet. De toon is stevig, provocerend.’
Waar geeft het boek vooral kritiek op?
‘Het Engels is in de mode, maar het zou jammer zijn als we het Nederlands als kind met het badwater weggooien. Een van mijn studenten was laatst een half jaar in Berlijn, en ze vertelde me dat ze uiteindelijk alleen Engels had gesproken. Misschien ben ik van een andere generatie, maar dan denk ik toch: wat ben je dan aan het doen? Door Duits te leren kun je de stad op een andere manier leren kennen. Diezelfde ervaring heb je niet als je leeft in een Engelse bubbel.
De gevolgen van een steeds prominenter Anglo-Amerikaans wereldbeeld worden in het boek aan de kaak gesteld. We hebben genoeg Spaanse, Italiaanse, Duitse en Franse media. Waarom kijken we dan altijd naar de Amerikaanse en de Engelse? Die Anglo-Amerikaanse ontwikkeling zie je ook op universiteiten. Het model voor de wetenschap en de student als klant zit in dit beeld. Dit marktdenken is onlosmakelijk verbonden aan verengelsing.’
Wat zijn de risico’s van verengelsing op de UvA?
‘Taal is niet neutraal. Het brengt ideeën, gedachten en opvattingen over. Andere culturen hebben andere begrippen, die anders worden uitgelegd. Het Engels rolt als een pletwals over die diversiteit aan ideeën heen. En dit geldt in de Geesteswetenschappen nog veel meer dan voor de bètafaculteit. Een formule is een formule. Maar in de geschiedenis, de filosofie en de kunst is taal een werktuig om uiting te geven aan een vakgebied.’
Hoe kunnen we de Nederlandse taal op de UvA behouden zonder daarmee kritiek te geven op internationalisering van het onderwijs?
‘Ik heb weleens gevraagd waarom het mailcontact vanuit sommige geledingen van de UvA alleen nog maar in het Engels verloopt. De reactie was dat mails in het Nederlands “te duur” zouden zijn. Ongelogen. Als je formeel gezien ervoor pleit tweetalig te zijn, moet je daar als universiteit voor staan. De Nederlandse taal wordt te makkelijk aan de kant geschoven. Engelstalige vakken? Prima, maar zorg ook voor Nederlandse alternatieven en vooral voor een bereidheid om hierin te investeren.’
Je bent zelf afgestudeerd in Franse taal & letterkunde en politieke geschiedenis. Zouden we een voorbeeld moeten nemen aan het taalnationalisme van de Fransen, denk je?
‘Het verschil met de Fransen is dat Nederlanders meer vastzitten in een soort utiliteits-denken. Verengelsing levert nou eenmaal meer geld op. Het is efficiënter en het heeft meer nut. Dit rendements-denken is in Frankrijk minder aan de orde. De Franse taalkundige Claude Hagège schreef over een citoyenneté de la langue of “taalburgerschap”. De Franse taal wordt gezien als onderdeel van het burgerschapsideaal. De nationale taal dient als een verbale vorm van cultuuroverdracht. Bij Fransen komt dit ook gedeeltelijk voort uit trots, maar die mate van bewustzijn en kracht waarmee Fransen naar hun nationale taal kijken ontbreekt bij Nederlanders.’
Bent u niet bang dat een pleidooi voor het Nederlands een nationalistische toon met zich meebrengt?
‘We wilden juist vermijden dat dit een boek wordt van boze, blanke, middelbare mannen die pleiten voor taalnationalisme en stemmen voor Forum of PVV. Door te pleiten voor behoud van het Nederlands lijkt het algauw alsof je kritiek geeft op taaldiversiteit in Nederland. Je mag ons gerust taalpatriotten noemen, maar verwar ons talig zelfbewustzijn niet met eng nationalisme. Against English is een boek dat pleit voor pluriformiteit. Door het Engels als wereldtaal in te voeren kan er een benauwend eenheidsdenken ontstaan.’
Het boek Against English onder redactie van Niek Pas en Lotte Jensen, ligt vanaf morgen in de winkel en wordt 26 november gepresenteerd.
