Angstcultuur in Rotterdam: hoe oud-UvA-rector Dymph van den Boom struikelde

Dan gebeurt er iets onverwachts. Bij de laatste vraag – welke wensen heb je voor een eventuele fusie? – blijven sommige aanwezigen reacties naar het scherm sturen. Twee woorden, telkens dezelfde. Na een paar seconden staat het in felle kleuren midden op het scherm: ‘No Dymph.’

Zulke stekeligheden zijn geen uitzondering op Erasmus School of History, Culture and Communication (ESHCC) in Rotterdam. Op de afdeling heerst een angstcultuur, zeggen medewerkers van de faculteit. Volgens ingewijden was het al langer duidelijk: het managementteam van de faculteit wilde dat het fusieadvies van tafel ging.

Ze kregen hun zin. De fusie ging niet door, en Van den Boom vertrok.

(Lees het volgende deel van het verhaal onder de afbeelding)

♦♦♦♦♦

Van den Boom, oud-rector magnificus aan de Universiteit van Amsterdam, wordt in maart 2018 voor anderhalf jaar aangesteld als interim-decaan aan de faculteit ESHCC. Een betrouwbaar bestuurder, zo vindt het College van Bestuur, met een multidisciplinaire achtergrond en een prettige persoonlijkheid. Het bestuur noemt haar een ‘bruggenbouwer’ die de faculteit ‘robuuster’ moet maken. Binnen het managementteam van de faculteit valt de komst van Van den Boom echter niet goed, omdat er nauwelijks met hen is overlegd.

De ESHCC is een van de kleinste faculteiten van de Erasmus Universiteit met om en nabij tweehonderd wetenschappelijke medewerkers. Er heerst al jaren een hoge werkdruk en de faculteit is financieel kwetsbaar. Een fusie met de Erasmus School of Social and Behaviour Sciences (ESSB; maatschappij- & gedragswetenschappen) hangt in de lucht.

Die kleine afdelingen – het ‘losse grut’, zoals medewerkers die faculteiten beschrijven – kunnen zelf weinig. Een kleine faculteit heeft geen machtspositie tussen grote faculteiten als het academische ziekenhuis en de Rotterdam School of Management.

Toekomstscenario’s

Bij haar aanstelling kreeg Van den Boom de taak om toekomstscenario’s voor ESHCC te onderzoeken. De faculteit kon zelfstandig blijven, of moest samengaan met een andere faculteit. Opeenvolgende CvB’s vinden dat er iets moest gebeuren, zegt hoogleraar sociologie Liesbet van Zoonen (decaan van de graduate school De decaan van de graduate school is verantwoordelijk voor de promovendi.van de ESHCC, de ESSB en de filosofiefaculteit). ‘Het is een kwetsbare faculteit, de afdeling communicatiewetenschappen van de UvA is al groter.’

Eerder was er sprake van een fusie met de filosofiefaculteit, maar dat leverde veel weerstand op. De fusie ging niet door.

Van den Boom rondde in maart dit jaar haar onderzoek af. In het onderzoeksrapport spreekt ze een voorkeur uit voor een fusie tussen ESHCC en ESSB. De plannen zijn extreem impopulair. De vakgebieden zouden te verschillend zijn, er andere visies op nahouden en elkaar louter in de weg zitten, klinkt het. De faculteit zou te groot worden door de fusie. Bij ESSB was recent gereorganiseerd en in 2014/2015 moest ook de geschiedenisafdeling al reorganiseren, wat veel onzekerheid voor medewerkers opleverde. ‘Iedereen was bang voor de identiteit,’ zegt onder meer Arjo Klamer (hoogleraar economie van kunst & cultuur aan de ESHCC), ‘en voor zijn of haar positie.’ Dat beaamt Van Zoonen. ‘Er was op de faculteit direct zorg over wat Van den Boom eigenlijk kwam doen.’

(Lees het volgende deel van het verhaal onder de afbeelding)

♦♦♦♦♦

Het is 23 april. De redactie van Erasmus Magazine, het onafhankelijke journalistieke platform van de universiteit, vindt een anonieme tip in haar postbus. ‘Dear editors of EM,’ zo is de briefBekijk de brief hier als pdf. geadresseerd. ‘we have found out that the interim dean of ESHCC committed plagiarism in her advice. The attachment shows the details. It is a case of straightforward copying and repeated failure to include sources.’ De schrijvers van de brief vermelden dat het een serieuze inbreuk op de wetenschappelijke integriteit is. Bijgevoegd zijn vijf A4’tjes met gearceerde gele teksten. Aan de ene kant staan er teksten uit het fusierapport, aan de andere kant teksten van onder meer het World Economic Forum of de site van Berkeley University. De teksten zijn woord voor woord hetzelfde. De brief wordt afgesloten met ‘Sincerely yours, The Integrity Squad’.

Het kopieer-en-plakwerk in het adviesrapport van Van den Boom is dan al na een tip op het bureau van het managementteam (MT) van de faculteit terechtgekomen. Het vierkoppige MT bestaat uit afdelingshoofden Maria Grever, Susanne Janssen, Filip Vermeylen en onderwijsdirecteur Jeroen Jansz. Anders dan aan de UvA is het faculteitsbestuur aan deze ESHCC gescheiden: er is een MT dat vooral belast is met de dagelijkse gang van zaken, en een decaan die eindverantwoordelijk is en zich vooral bezig houdt met strategie.

Verzoek tot actie tegen Van den Boom

Als het MT de melding over het adviesrapport onder ogen krijgt, overlegt het niet met interim-decaan Van den Boom, maar dient het direct een verzoek tot actie in bij het College van Bestuur (CvB) van de universiteit. Het bestuur verwerpt dat, maar vraagt Van den Boom een nieuwe versie van het advies te maken waarin de ontbrekende bronnen zijn toegevoegd.

Een aantal hoogleraren vindt het een vreemde gang van zaken: het betreft immers geen wetenschappelijk werk, dus is het ‘volstrekt irrelevant’ voor de functie die Van den Boom uitvoerde, zegt hoogleraar sociale en economische geschiedenis Hein Klemann. ‘Ze was hier als bestuurder, niet als wetenschapper. De tegenstanders van de fusie hebben dit heel vuil gespeeld.’ Een andere medewerker van de faculteit zegt dat ‘je dit niet doet als je collega’s bent’.

Angstcultuur

Volgens medewerkers van de faculteit is het tekenend. Binnen delen van de ESHCC heerst een ‘angstcultuur’ en een ‘verziekte sfeer,’ stellen ze. Het MT zou al voor de aanstelling van Van den Boom vastbesloten zijn om een eventuele fusie tegen te houden. Filip Vermeylen, hoogleraar Global Art Markets en lid van het MT, zegt later in een reactie daarop dat hij ‘heeft geprobeerd zich constructief op te stellen’. ‘Maar we hadden een andere zienswijze over de fusie. Toch zijn we altijd respectvol met elkaar omgegaan.’

Ingewijden hebben een andere lezing van de feiten. ‘Het MT reageerde direct negatief en ging vanaf het allereerste begin geen open gesprek met Van den Boom aan,’ zegt hoogleraar Arjo Klamer. ‘Ik vond het onbeschoft.’

Foto: Tessa Hofland

Novotel Rotterdam Brainpark, waar Van den Boom gesprekken voerde met medewerkers van de faculteit

Niet alle medewerkers aan de faculteit ervaren de angstcultuur – sommigen spreken de beschuldigingen tegen. Zo klinken ook geluiden over een ‘gemoedelijke en beleefde sfeer’ met ‘soms onenigheid, maar dat werd altijd opgelost’. De problemen gelden dan ook niet voor de gehele faculteit, benadrukken medewerkers. Uit gesprekken ontstaat het beeld van een faculteit in strijd, waar vaak het eigen belang voorop wordt gesteld.

Gesprekken in het Novotel Hotel

Gedurende het voorjaar steekt het MT haar mening over de fusie steeds minder onder stoelen of banken. In een stuk schrijft het MT negatief tegenover de fusie te staan. De relatie tussen het MT en Van den Boom bekoelt. Van den Boom besluit om – met medeweten van het CvB – gesprekken te voeren met universiteitsmedewerkers in het Novotel Rotterdam Brainpark. Daartoe besluit ze, omdat ze het idee heeft dat mensen op hun eigen afdeling niet vrijuit over de fusie en over de cultuur op de faculteit durven te praten.

‘Ik vond het heel frappant dat ze beslist had om dat te doen,’ zegt Vermeylen daar later over. Volgens Susanne Janssen, hoogleraar sociologie van media & cultuur en eveneens lid van het MT, hebben die gesprekken ‘veel onrust veroorzaakt’. ‘Medewerkers vonden het tamelijk belachelijk.’

De onenigheid wordt volgens verschillende medewerkers van de faculteit sterker als Grever, die in de herfst met pensioen moet gaan, Van den Boom verzoekt om haar pensioendatum uit te stellen. Dat werd geweigerd. ‘Grever was daar woest over,’ zegt Klamer. ‘Ze wilde haar onderzoekscentrum, dat ze zelf heeft opgebouwd, met hand en tand verdedigen.’

MT-lid Janssen ziet het anders, vertelt ze later in een gesprek. ‘Wij hebben als managementteam gezegd: het is onhandig als Grever in november weggaat voordat een visitatie is afgerond. Zij is gevraagd om langer te blijven, in eerste instantie zat ze daar helemaal niet op te wachten. Ze is uiteindelijk overgehaald om dat te doen.’ Na het vertrek van Van den Boom besluit de rector dat Grever toch langer blijft. ‘Ik betreur het dat nu de suggestie is dat ze dat voor haarzelf gedaan heeft,’ zegt Janssen. ‘Het getuigt van een groot verantwoordelijkheidsgevoel dat ze dat doet.’

Onder druk

Drie academici besluiten een brief aan het CvB van de Erasmus Universiteit tegen de fusie op te stellen, die door 121 medewerkers wordt ondertekend. Het MT zet medewerkers van de faculteit onder druk om deze brief te tekenen, zo vertelt een aantal hoogleraren. Medewerkers waren bang voor hun positie en vreesden voor de gevolgen, zeggen ingewijden. Zo wordt faculteitsraadvoorzitter Ana Uribe Sandival door onderwijsdirecteur Jeroen Jansz gevraagd waarom ze nog niet getekend heeft. Ze wimpelt hem af door te zeggen dat de raad zich neutraal wil opstellen en ze hem geen verklaring schuldig is. ‘Hij vroeg me toen: waarom kunnen we niet samen optrekken?’

Gevraagd of het MT druk uitoefende op de faculteitsraad, zegt Janssen: ‘Dat lijkt me zeer onwaarschijnlijk. In ieder geval niet door mij.’ Vermeylen vult aan: ‘Ik heb weleens een telefonisch gesprek gevoerd met iemand. Hij vroeg me: wat zijn de argumenten tegen de fusie? En dan ga je dat rustig uitleggen. Dat is toch niet onder druk zetten? We zijn allemaal academici, we kunnen onze eigen mening vormen.’

Hetze

Er is sprake van een ‘hetze’ tegen Van den Boom, vertellen meerdere medewerkers. ‘Ik zag dat in het proces voortdurend op de vrouw werd gespeeld. De inhoudelijke, zakelijke discussie ontaardde in een persoonlijke vete,’ vertelt hoogleraar International Business History Ben Wubs, die ook aanwezig was bij de medewerkersbijeenkomst met de wordcloud in april. ‘Ze nagelden haar gewoon aan de schandpaal. Ik vond het vreselijk kinderachtig.’

Het MT zit in een bubbel, zeggen ingewijden. Ze denken: als we maar zo hard mogelijk tegen de buitenwereld vechten, dan gebeurt ons niks. Wubs: ‘Heel dom, want het CvB neemt uiteindelijk alle beslissingen. Ik had slimmere acties verwacht van mensen met een PhD.’

(Lees het volgende deel van het verhaal onder de afbeelding)

♦♦♦♦♦

Dymph van den Boom neemt eind april plaats aan een tafeltje in het chique American Hotel aan het Amsterdamse Leidseplein. Tegenover haar zit NRC-journalist Frank van Kolfschooten, die onderzoek heeft gedaan naar haar wetenschappelijke publicaties en speeches. Zijn conclusie: Van den Boom zou in negen diesredes en in haar proefschrift uit 1988 plagiaat hebben gepleegd.

Van den Boom reageert rustig. De redes zijn geschreven in samenwerking met de communicatieafdeling, zo stelt ze, en plagiaatregels van toen zijn niet te vergelijken met plagiaatregels van nu (zie kader).

Vernietigend

In totaal zal ze Van Kolfschooten er twee keer ontmoeten. Later, als ze het stuk voor publicatie heeft ingezien, spreekt ze tegen hoogleraar Klamer van een ‘vernietigend artikel’. ‘Ze was zich te pletter geschrokken,’ zegt hij. ‘Ik noem dit karaktermoord. Of beter: intellectuele moord, want ze kan niet meer aan de academie werken.’

Een aantal hoogleraren en decanen, die vooraf van de zaak hebben gehoord, stuurt vlak voor publicatie een brief naar de krant om het artikel tegen te houden. Ze zien het als een ‘afrekening in het circuit,’ zo vertelt een van hen. In de brief wijzen ze naar leden van het MT. De krant laat per mail weten dat het artikel ‘geen enkele relatie [heeft] met haar advies over de faculteit geschiedenis, cultuur en communicatie’.

Pootje lichten

De schrijvers van de brief denken wel beter te weten: iemand wilde Van den Boom pootje lichten. De timing was té opmerkelijk, dit was te toevallig. En daarnaast, zo schrijven de hoogleraren en decanen in de brief: ‘Indien er een vermoeden van schendingen bestaat, dient een klacht te worden ingediend bij de plaatselijke Commissie Wetenschappelijke Integriteit.’ Ze concluderen: ‘Met deze zware beschuldigingen krijgt het artikel het karakter van karaktermoord. De bedoeling is om Van den Boom als wetenschapper in diskrediet te brengen, haar reputatie ernstig te beschadigen en daarmee haar advies van tafel te krijgen.’

Op 28 mei laat Dymph van den Boom weten dat ze per direct vertrekt als interim-decaan. Haar vertrek komt als een donderslag bij heldere hemel. Er staat geen opvolger klaar en er is geen officieel afscheid gepland.

Een krappe week later opent nrc.nl met de kop: ‘Hoe de oud-rector van de UvA plagieerde in speeches en proefschrift’. Wetenschapsjournalist Frank van Kolfschooten schrijft over plagiaat in negen van haar diesredes, en in haar proefschrift uit 1988. Hoe hij bij dit onderwerp kwam, is onduidelijk. ‘Min of meer bij toeval ben ik eens gaan googelen op Dymph van den Boom en toen kwam ik terecht bij een uitgeschreven diesrede van haar die op internet te vinden was,’ zegt Van Kolfschooten erover in een podcast van NRC.

(Lees het volgende en laatste deel van het verhaal onder de afbeelding)

♦♦♦♦♦

♦♦♦♦♦

Twaalf leden van de wetenschappelijke staf van geschiedenis, onder wie hoogleraren Wubs en Klemann, schrijven op 17 juni in een statement aan het College van Bestuur dat er sprake zou zijn van intimidatie, manipulatie, ontransparante besluitvorming en ongeoorloofde druk op de faculteit. Daarnaast zou interim-decaan Van den Boom om ‘politieke redenen’ zijn weggewerkt. ‘Er zijn bewijzen dat de actie tegen Dymph binnen de faculteit begonnen is,’ schrijven ze.

De ondertekenaars zeggen het vertrouwen in het managementteam van de faculteit – onder wie het eigen afdelingshoofd Maria Grever – op. Over haar zeggen ze: Grever ‘moet hier al helemaal niet bij worden betrokken […] vanwege het manipulatief, intimiderend gedrag en haar gerichtheid op eigen gewin’. De ondertekenaars vragen het CvB het managementteam op non-actief te stellen en een nieuw team aan te stellen dat transparant communiceert ‘om de diepe kloven die er thans binnen de faculteit bestaan te overwinnen’.

Geen fusie, wel een cultuuronderzoek

In dezelfde week kondigt het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit aan dat ze de fusieplannen voorlopig niet doorzet. ‘Alhoewel er brede steun is binnen de Erasmus Universiteit voor de ambitie om een sterker cluster van Sociale Wetenschappen en Geesteswetenschappen te creëren en een brede wens bestaat om de samenwerking tussen beide faculteiten te intensiveren, concludeert het College van Bestuur op basis van het advies van de faculteitsraden dat het realiseren van een formele fusie deze gedeelde ambitie op dit moment niet ten goede zou komen.’

Het bestuur benoemt eveneens een nieuwe interim-decaan: Frank van der Duijn Schouten. Het bestuur roemt hem als ‘bruggenbouwer’, precies dezelfde term die het meer dan een jaar geleden bij de komst van Van den Boom gebruikte.

Het College van Bestuur laat verder weten begin juli een onafhankelijk onderzoeksbureau aan te stellen voor een ‘cultuuronderzoek’ aan de faculteit wegens signalen van ‘spanningen en verdeeldheid’. ‘[Zo] krijgt iedereen een beter inzicht in de huidige organisatiecultuur en met die kennis kunnen we een traject inzetten om beter met elkaar samen te gaan samenwerken waar nodig en het onderlinge vertrouwen te vergroten.’

Onveilige werkomgeving

Een communicatiemedewerker van een andere faculteit die anoniem wil blijven beklaagt zich over de houding van het CvB. ‘De rector zei in Erasmus Magazine dat hij de zaak “problematisch” vond,’ zegt hij. ‘Ik verbaas me erover dat ze niet eerder een openlijk standpunt hebben ingenomen. Ze hadden sympathie moeten uitspreken voor Van den Boom en moeten zeggen dat dit volgens de officiële weg had gemoeten. Deze houding is exemplarisch voor een onveilige werkomgeving.’

Van Zoonen noemt het ‘treurig dat het zo uit de hand is gelopen’. ‘Constant geldtekort en keiharde competitiedruk leiden tot een cultuur van ieder voor zich, dat weten we overigens van alle universiteiten,’ zegt ze. ‘Blijkbaar loopt de druk dan zo hoog op dat je iemand zo genadeloos aan de schandpaal gaat nagelen.’ ‘Zo kweek je als universiteiten geen goede wetenschappers,’ concludeert ze. ‘En ook geen aardige mensen.’

Namens het managementteam spraken Susanne Janssen en Filip Vermeylen met ons. Jeroen Jansz en Maria Grever wilden niet reageren. Janssen en Vermeylen zeggen zich niet te herkennen in het geschetste beeld van intimidatie, angstcultuur, manipulatie of een ‘hetze’ tegen Van den Boom, zeggen ze. ‘Het doet pijn, zulke ongefundeerde beschuldigingen,’ zegt Janssen daarover. ‘We kunnen het niet begrijpen, we kunnen het ook niet plaatsen. Het is schadelijk voor de faculteit, en dat met twee visitaties die er aan komen. Ik snap niet wat mensen hiermee willen bereiken.’ Vermeylen: ‘Als ze zich zo voelen is er een integriteitscoördinator, of een ombudsfunctionaris. Dat is het fijne van een universiteit, dat je die instanties hebt. Wij hebben echt geen weet van concrete klachten op dat vlak. Het is in ieders belang dat mensen in een veilige omgeving kunnen werken.’

Ze ontkennen allebei ten stelligste met NRC gesproken te hebben over de plagiaatzaak. Ook kunnen ze zich ‘er niets bij voorstellen’ dat hun collega’s Jansz of Grever dat wel gedaan hebben. Janssen zegt het ‘tragisch’ te vinden dat het artikel over Van den Boom in de krant verscheen.