UvA-geheimen | Waarom is er een paranimf bij promoties?
Iedere promovendus heeft er twee, of soms meer: paranimfen. Tegenwoordig lezen ze hooguit een stelling uit een proefschrift voor, of geven ze een speech bij het promotiediner. Maar waarom hebben we in Nederland eigenlijk paranimfen bij promoties?
Er gaan de wildste verhalen over de geschiedenis van de paranimf bij promoties, zo laat een oproepje op Twitter zien. Ze zouden ooit ingesteld zijn om de promovendus te beschermen als er een handgemeen mocht ontstaan, weet de een. Ze zouden in het geval van spontaan geheugenverlies de vragen van de promotiecommissie moeten beantwoorden, zegt een ander. Volgens weer een ander zouden rijke lui ze inhuren om hen te souffleren in het geval ze niet zelf het proefschrift hadden geschreven.
Péjé Knegtmans, gepensioneerd universiteitshistoricus, lijkt de uitgelezen persoon om het mysterie te ontrafelen, maar zijn antwoord is kort en bondig. ‘Ik vrees dat ik hier niets van weet. Ik heb er eenvoudig nooit over nagedacht.’ Naar de pedel dan maar.
Geen eisen
Pedel Annelies Dijkstra houdt zich bezig met de administratie van en ceremonies rond wetenschappelijke promoties aan de UvA. Zij weet vooral veel te vertellen over de rol van paranimfen nu. Zo zijn er eigenlijk geen eisen waar paranimfen aan moeten voldoen. ‘Het enige wat we vragen is dat ze ouder zijn dan zestien.’ In de praktijk hebben ze vooral een ceremoniële rol bij promoties. ‘Vaak zijn het vrienden of familie, of andere promovendi in het vakgebied,’ vertelt Dijkstra.
Soms worden paranimfen aan de UvA gevraagd om een stelling of een passage uit het proefschrift voor te lezen, zegt Dijkstra. ‘Maar er is geen harde eis dat paranimfen Engels of Nederlands moeten spreken,’ vertelt ze. ‘Al is dat voor de eigen bestwil van promovendi wel het handigst.’ Waar de paranimf vandaan komt weet Dijkstra niet zeker. ‘Ik weet wel dat het al heel lang gebruikelijk is dat een promovendus werd bijgestaan.’
Klassieke oudheid
Reinildis van Ditzhuyzen deed jarenlang onderzoek naar de geschiedenis van gebruiken bij academische promoties in Nederland en elders in Europa, zo tipt iemand. Als er iemand in Nederland is waar de paranimf vandaan komt, moet zij het zijn. ‘Het was destijds veel speurwerk om deze informatie bijeen te krijgen,’ zegt ze. Maar ze heeft wel een antwoord, belooft ze.
‘De paranimf stamt uit de klassieke oudheid. Bij de huwelijksplechtigheden van de Grieken begeleidt een jongeman oftewel paranimfHet woord paranimf komt van de Griekse woorden para en numfios, letterlijk: voor de bruidegom., de bruidegom bij het naar huis voeren van de bruid.’ Dit verschijnsel wordt overgenomen door de christelijke kerk en uitgebreid naar andere belangrijke overgangs- en inwijdindsrituelen, schrijft Van Ditzhuyzen in een mail. ‘In de middeleeuwen noemt men in Frankrijk en Engeland de assistenten of raadslieden bij de investituur in de ridderorden paranimfen.’
Plechtige bekleding met waardigheid en gezag
Maar daar blijft het niet bij. In het Parijs van de vijftiende eeuw doet de paranimf zijn intrede aan de universiteit, aan de plaatselijke theologische faculteit. Niet zo gek, zegt Van Ditzhuyzen, ‘De investituur van ridders en de promotie hebben veel gemeen: bij beide ceremonies gaat het om een plechtige bekleding met waardigheid en gezag.’
Bij de verstrekking van de licentie aan die theologische faculteit in Parijs, een soort promotie, is er volgens Van Ditzhuyzen ‘één paranimf die namens de kanselier de uitnodigingen verzorgt voor de ceremonie. Na de ceremonie houdt hij tijdens het banket een generale oratie en een speciale lofrede op elke individuele kandidaat.’
‘Hoe is onbekend, maar dit fenomeen van paranimfen tijdens promoties is vervolgens aan Duitse universiteiten ingeburgerd. Elders voor zover ik weet niet,’ zegt ze. ‘In de achttiende eeuw verschijnen er in Nederland twee paranimfen als vaste begeleiders bij promoties.’
Maar hoe kan het dan dat er enkel nog in Nederland paranimfen zijn? In Frankrijk verdwijnen de paranimfen na de Franse revolutie en in Duitsland verdwijnt de hele promotieceremonie in de negentiende eeuw, weet Van Ditzhuyzen. Alleen het examen blijft er over. Zonder ceremonie wordt de paranimf er overbodig. ‘Nederland had een examen en ceremonie in één, en zo zijn paranimfen alleen in Nederland bij de promotie bewaard gebleven.’
Geheim ontrafeld! Heb je ook een UvA-geheim dat je graag ontrafeld zou willen zien? Mail ons op redactie@folia.nl.
