Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Fronteiras do Pensamento | Luiz Munhoz (cc, via Flickr)
actueel

Filosoof Peter Sloterdijk: ‘Laat iedereen vrijwillig belasting betalen’

Irene Schoenmacker,
22 maart 2019 - 11:41

Het belastingstelsel dat we nu kennen is dwangmatig en vernederend, stelde de Duitse filosoof Peter Sloterdijk gisteren op een seminar aan de UvA. Om de groeiende ongelijkheid tegen te gaan zouden we naar een systeem toe moeten waarin mensen vrijwillig hun belastingen betalen, zei hij.

‘Het is een misvatting dat wij als burger een schuld hebben bij de staat. Nee: we zijn het Rijk geen belastingen schuldig, maar onszelf. We moeten het omdraaien,’ zegt Peter Sloterdijk in zijn lezing tijdens het congres van het Amsterdam Center for Tax Law. ‘Als we vrijwillig belasting gaan betalen, geven we in feite geld aan onszelf, wel via de staat, maar het idee dat er een schuldeiser is, wordt zo omzeild.’ De staat in de schuld bij de mensen, en de mensen niet bij de staat, dat is zijn idee.

 

Gewone belastingbetalers en grote bedrijven

Adam Smith zei het al in 1776: ‘Een handelaar is niet per se ook een inwoner van een bepaald land. Het maakt hem weinig uit vanuit welke plek hij handelt. Heeft hij er genoeg van dan verruilt hij met zijn vermogen en spullen het ene land voor het andere.’ Dit principe gaat anno 2019 nog steeds op. Grote bedrijven zijn niet aan grenzen gebonden: ze kunnen er in principe voor kiezen om hun bedrijf overal ter wereld neer te zetten. En daarmee kiezen ze hoeveel inkomensbelasting zij gaan betalen en aan welke wetten zij zich wensen te houden.

 

Hoe anders is dat voor de gewone belastingbetaler, die deze bewegingsvrijheid niet heeft en zich moet houden aan de wetten die in zijn woonplaats gelden. Zij draaien op voor de kosten van de publieke sector: voor hem is het belastingstelsel verplicht. Werkt dit systeem niet juist ongelijkheid in de hand?

Sloterdijk is bang voor ‘grootschalige ontsolidariseringen’ als de gedachtes over uitbuiting van ‘de belastingactieve helft’ door de ‘onproductieven’ nog meer voet aan de grond krijgen

Ja, betoogt Sloterdijk, en daarom moet het belastingsysteem zoals we dat nu kennen radicaal op de schop. Belastingen moeten niet langer worden opgelegd aan burgers, maar vrijwillig worden betaald aan de staat, die wel als tussenpersoon blijft fungeren. In een bijeenkomst aan de UvA, georganiseerd door de rechtenfaculteit, legt hij zijn ideeën voor een zaal met fiscalisten, rechtenstudenten en andere geïnteresseerden.

 

‘Er wordt pas de laatste tweehonderd jaar in de filosofie gesproken over belastingen, op een paar opmerkingen hier en daar na van Adam Smith,’ zegt Sloterdijk nadien in een interview met Folia. ‘Het veld waar je als filosoof in terechtkomt is enorm, je bent een soort pionier. Recentelijk schreef de Franse filosoof Philippe Nemo het boek Philosophie de l’impôt. Dat is een interessante term: impôt, want het laat precies zien wat belastingen eigenlijk zijn, namelijk, iets dat aan mensen opgelegd wordt van bovenaf: imposer.’

Foto: Fronteiras do Pensamento | Greg Salibian (cc, via Flickr)

Nieuw optimisme

In ons huidige systeem leunt de onderkant van de samenleving sterk op de bovenkant in de vorm van staatssteun. ‘Hun bestaan hangt grotendeels af van het werk van de belastingactieve andere helft,’ schreef Sloterdijk tien jaar geleden al in een essay in De Groene Amsterdammer. Hij is bang voor ‘grootschalige ontsolidariseringen’ als de gedachtes over deze uitbuiting door de ‘onproductieven’ nog meer voet aan de grond krijgen.

 

In zijn boek Die nehmende hand und die gebende Seite stelt Sloterdijk dat er een nieuw optimisme moet komen, gebaseerd op empathie en generositeit; trots en gul. Hij pareert daarmee critici, die volgens hem vooral uit gaan van het negatieve in de mens. ‘Waar haalt de pessimistische sociologie zijn zekerheden,’ vraagt Sloterdijk zich op de seminar af.

 

Dat roept dan ook de op vraag waar de optimistische sociologie zoals u deze voorstelt zijn zekerheden vandaan haalt?

‘Het is juist nu zo paradoxaal, het lijkt tegenwoordig wel alsof conservatieve en progressieve meningen van plaats zijn geruild. Links is ervan overtuigd dat mensen in de kern een stel gulzigaards zijn. De conservatieven lijken juist het idealisme zich eigen te hebben gemaakt. Links, wat er van over is, zet zich nu vooral af tegen de rijke klasse die in hun ogen inhalig is.’

‘Wat jij optimisme noemt is gewoon het dualistische wat in elk mens zit, wat Plato al omschreef: namelijk dat elke mens uit eros en thymos bestaat. Eros staat hier voor inhaligheid, voor datgene wat je niet hebt maar wel wilt, het verlangen. Thymos is in zijn oorspronkelijke betekenis is trots, morele kracht. Als je alleen maar op die inhaligheid focust, mis je de volledige andere kant. Ik geloof dat ieder individu iets heeft om te geven en daar erkenning voor zoekt.’

‘Belastingen hebben altijd al perverse gevolgen gehad, want het leunt op een soort politieke masochisme. Het vindt plezier in passieve situaties, in lijden’

De Nederlandse journalist Joris Luijendijk kwam tot de conclusie dat het financiële systeem uitnodigt tot immoreel gedrag. Hoe kun je dan de moraal van mensen veranderen?

‘Ik pleit niet zo zeer voor een veranderend moraal, maar voor een semantische verandering met betrekking tot belastingen. Ik denk dat dat dan uiteindelijk een psychologische verandering teweeg zal brengen. Dan zijn we niet langer schuldenaars voor de staat, maar wordt de staat gezien als hoeder van de giften van mensen. Los van of dat geld nu komt van mensen, bedrijven of corporaties.’

 

Ik heb het idee dat de timing van het idee van vrijwillige belastingen een beetje ongelukkig is. We hebben in de Verenigde Staten een president die zijn belastingpapieren niet openbaar wil maken, we hebben grote bedrijven als Google die belasting ontduiken. De opkomst van rechts is te zien als een uiting van een individualistische maatschappij. Is solidariteit geen woord van het verleden, van de oude sociaaldemocratie? 

‘Ik denk dat je gelijk hebt. Het begrip solidariteit verdwijnt steeds meer naar de achtergrond.’ [Hij denkt na] ‘Maar dat is normaal. In de 16e, 17e en 18e eeuw had niemand je begrepen als je het over solidariteit had. Een solidair persoon in die tijd was iemand die je hielp bij een juridisch conflict. In de 19e eeuw werd dat begrip uitgebreid en kreeg het een nieuwe betekenis. Nu zien we dat het wiel van betekenis nog verder draait en dat de term niet langer de originele betekenis heeft. Maar de vraag hoe je als mens je sociaal kunt verbinden komt nu in een nieuwe vorm op. En daar past het woord solidariteit inderdaad niet meer bij. We hebben een nieuw woord nodig en een nieuwe benadering voor sociale cohesie.’

‘Er was eens een Russische hoogleraar sociologie die naar de Verenigde Staten emigreerde, ik geloof in de jaren ’40 of ’50. Hij introduceerde een nieuw woord, dat niet al te succesvol was, maar nooit compleet is vergeten: amitologie, oftewel, de wetenschap van vriendschap.’ [Sloterdijk lacht] ‘De term is interessant, want het laat zien dat de zoektocht naar nieuwe uitingen van sociale verbintenissen een halve eeuw geleden ook al gaande was, voor onze tijd.’

 

Uw plan lijkt vooral tegen de trend in te gaan. Thomas Piketty, maar ook de democraten Elizabeth Warren en Alexandria Ocasio-Cortez roepen juist op méér belastingen te heffen, net als de Nederlandse historicus Rutger Bregman op het World Economic Forum deed.

‘Zij houden zich allemaal vast aan het oude sociaaldemocratische idee dat belastingen de enige manier is om de ziektes in de samenleving te bestrijden. Dat is niet waar. Belastingen hebben altijd al perverse gevolgen gehad, want het leunt op een soort politieke masochisme. Het vindt plezier in passieve situaties, in lijden. Terwijl ik denk dat plezier ook gevonden kan worden in gulheid, in activiteit en de tevredenheid die je voelt als je meer doet dan de staat je gevraagd heeft. Maar de huidige mentaliteit is dat er op de staat geleund moet worden, en dat gedachtegoed heeft het sociaaldemocratische elan vernietigd. De wens om altijd maar op de staat te leunen leidt tot er inderdaad toe dat we steeds hogere belastingen nodig hebben: een alom aanwezige staat heeft altijd meer en meer geld nodig.’